Νέες αναρτήσεις στο μπλογκ του Γεωδίφη. Ακολουθείστε τον παρακάτω σύνδεσμο
https://geogeodifhs.blogspot.com/search/label/%CE%9A%CE%A9%CE%A3

Πολυµελής επιστηµονική οµάδα µελετά το αρχαιότερο υπόγειο ορυχείο στην Ευρώπη, από το οποίο εξορυσσόταν η ώχρα, ένα από τα πολυτιµότερα υλικά της εποχής, καθώς και λίθινα και οστέινα εργαλεία που εντοπίστηκαν στο εσωτερικό του.
Με το κόκκινο χρώμα της ώχρας έβαφαν το σώµα τους αλλά και το σώµα του νεκρού οι προϊστορικοί άνθρωποι, σε µια ιδιότυπη θρησκευτική πρακτική, 20.000 χρόνια πριν, στο ύψωµα Τζίνες στη Θάσο, όπου ανακαλύφθηκε το αρχαιότερο υπόγειο ορυχείο της Ευρώπης. Πρόκειται για ορυχείο ώχρας, µιας χρωστικής που ήταν πολύτιµη, γι’ αυτό και ονοµαζόταν «ο χρυσός» της παλαιολιθικής εποχής. Μια πολυµελής επιστηµονική οµάδα συνέδραµε πριν από λίγο καιρό την Ιταλίδα αρχαιολόγο Κιάρα Λεβάτο, η οποία εκπονεί τη διδακτορική της διατριβή πάνω  τη µελέτη των λίθινων εργαλείων που βρέθηκαν κατά τη διάρκεια των ανασκαφών στο ορυχείο και φυλάσσονται στο Αρχαιολογικό Μουσείο Θάσου.
Μαζί της ήταν ένας Γερµανός και ένας Αυστριακός αρχαιολόγος αλλά και ο Έλληνας συνεργάτης τους, διδάκτωρ Γεωλογίας, Μάρκος Βαξεβανόπουλος, ο οποίος µελετά τη γεωλογία της περιοχής και τη σύσταση των λίθινων εργαλείων, ενώ άλλοι επιστήµονες αποτυπώνουν τρισδιάστατα το ορυχείο και τα διάφορα χαρακτηριστικά του. «Η ώχρα αποτελεί ένα µείγµα ορυκτών του σιδήρου και κυρίως του αιµατίτη, που αναµεµειγµένη µε άλλα οργανικά υλικά προσδίδει ένα χαρακτηριστικό κόκκινο χρώµα. Ανάλογα µε την ορυκτολογική σύσταση είναι δυνατή η παραγωγή και καστανών ή κίτρινων χρωστικών. Η εξόρυξη της ώχρας πραγµατοποιούνταν µε τη χρήση λίθινων εργαλείων και κυρίως ποταµίσιων κροκάλων. Επίσης στο εσωτερικό του ορυχείου έχει βρεθεί πλήθος οστέινων εργαλείων που χρησιµοποιούνταν στην απόληψη των ορυκτών του σιδήρου» δήλωσε στο «Εθνος» ο Μ. Βαξεβανόπουλος, προσθέτοντας ότι την αποστολή και την έρευνα χρηµατοδοτεί το γερµανικό Μεταλλευτικό Μουσείο του Μπόχουµ.
Η είσοδος του αρχαίου ορυχείου εντοπίστηκε τυχαία τη δεκαετία του 1950, κατά τη διάρκεια της λειτουργίας ενός παρακείµενου µεταλλείου, και ο Γερµανός γεωλόγος, Έρµαν Γιουνγκ, ήταν ο πρώτος που µπήκε στο εσωτερικό του και ανακάλυψε λίθινα και οστέινα εργαλεία. Αρκετά χρόνια αργότερα, στα µέσα της δεκαετίας του 1980, η αρχαιολόγος Χάιδω Κουκούλη-Χρυσανθάκη (σήµερα επίτιµη έφορος Αρχαιοτήτων) ξεκίνησε συστηµατική ανασκαφή και από τη µελέτη του υλικού κατέληξε στη χρονολόγηση της δραστηριότητας πριν από 20.000 χρόνια. «Είναι µετά βεβαιότητας το πιο παλιό υπόγειο ορυχείο της Ευρώπης» ανέφερε η κ. Κουκούλη-Χρυσανθάκη στο «Εθνος», προσθέτοντας ότι στην περιοχή Λόβας της Ουγγαρίας έχει εντοπιστεί και ανασκαφεί ένα ορυχείο ώχρας, το οποίο χρονολογείται στα 60.000 π.Χ., αλλά είναι επιφανειακό. Ορυχεία της παλαιολιθικής εποχής έχουν επίσης βρεθεί σε άλλες χώρες της Ευρώπης και στην Αφρική, αλλά της Θάσου είναι το αρχαιότερο υπόγειο.
«Σε ένα σηµείο, στην είσοδο της στοάς, έξω από τον κυρίως χώρο, βρέθηκαν νεολιθικά όστρακα, τα οποία πιθανόν δείχνουν τη χρήση του και στη νεολιθική εποχή, όπου η ώχρα χρησιµοποιούνταν στην κεραµική για τη βαφή αγγείων» συµπληρώνει η αρχαιολόγος. Το κόκκινο χρώµα της ώχρας, χρώµα του αίµατος και της ζωής, πρέπει να είχε συµβολική-λατρευτική χρήση στις πρώτες κοινωνίες των κυνηγών και των τροφοσυλλεκτών, που τη χρησιµοποιούσαν για να βάφουν το σώµα τους, αντικείµενα ή και χώρους, ενώ έχει βρεθεί και σε ταφές. ∆εν αποκλείεται να χρησιµοποιούνταν και ως είδος φαρµάκου για την επούλωση των πληγών, σίγουρα πάντως είχε συµβολική σηµασία για τον προϊστορικό άνθρωπο.
Το ορυχείο βρίσκεται στην ορεινή θέση Τζίνες, ανάµεσα στα Λιµενάρια και στις Μαριές, στα νότια της Θάσου, και το κοίτασµα του αιµατίτη ήταν τόσο πλούσιο που αποτέλεσε αντικείµενο συστηµατικής εκµετάλλευσης και στη σύγχρονη εποχή. Στο σηµείο είναι ορατή µόνο η είσοδος (µια µικρή τρύπα), ενώ ο λόφος είναι σε έντονο κοκκινωπό χρώµα, καλυµµένος µελογής πετρώµατα, τη σύσταση των οποίων µελετά ο Μάρκος Βαξεβανόπουλος. Το ορυχείο στις Τζίνες θα αποτελέσει το αντικείµενο µιας επιστηµονικής µελέτης που θα δηµοσιευθεί το προσεχές διάστηµα. Μέσα στην επίχωση των στοών βρέθηκε µεγάλος αριθµός κεράτινων, οστέινων και λίθινων εργαλείων, εκ των οποίων τα περισσότερα είναι εργαλεία εξόρυξης, ενώ άλλα έχουν σχέση µε τη συγκέντρωση και την αποθήκευση της ώχρας.
Συνολικά έχουν βρεθεί 573 αντικείµενα στις δύο στοές του πρώτου ορυχείου. Τα εργαλεία εξόρυξης είναι από ακατέργαστο υλικό, αλλά εµφανίζουν ήδη το γνωστό δίδυµο σφήνας και σφυριού. Κέρατα από ελάφια και οστά από µεγάλα ζώα ήταν οι σφήνες, ενώ για σφυριά χρησιµοποιούσαν κροκάλες πέτρες. Μια µικρή οστέινη σπάτουλα πρέπει να χρησιµοποιούνταν για τη συγκέντρωση της ώχρας και οι λεπίδες πυρόλιθων για το ξύσιµο της ώχρας. Σηµαντικό στοιχείο για τη χρονολόγηση του ορυχείου αποτέλεσε ένα κέρατο αντιλόπης, του είδους Saiga Tatarica, ζώο στέπας που εξαφανίστηκε από τη Νότια Ευρώπη και τη Βαλκανική, όταν µε το τέλος του πλειστόκαινου (πριν από 12.000 χρόνια) οι περιοχές αυτές καλύφθηκαν µε πυκνά δάση. Επίσης, ο Γερµανός παλαιοζωολόγος H. P. Ούρπµαν αναγνώρισε στα σωζόµενα οστά και κέρατα ζώων τυπικά είδη ζώων της παλαιολιθικής πανίδας, όπως ταύρους και ελαφοειδή. Η παρουσία µεγάλων ζώων έδειξε στους αρχαιολόγους ότι την εποχή εκείνη η Θάσος ήταν ακόµη ενωµένη µε την απέναντι ακτή και αυτό προσδιορίστηκε οπωσδήποτε πριν από το 5.000 π.Χ.
Ο εντοπισµός κολλαγόνου σε δείγµα οστέινου εργαλείου επέτρεψε τη χρονολόγηση µε τη µέθοδο του άνθρακα-14, µε την οποία επιβεβαιώθηκε η χρονολόγηση του ορυχείου στη Νεότερη Παλαιολιθική Εποχή πριν από 20.000 χρόνια. Συνηγορεί σε αυτό και η παντελής απουσία κεραµικής, καθώς την εποχή αυτή δεν υπάρχουν αγγεία και άλλου τύπου αντικείµενα. Η εξόρυξη της ώχρας, του «χρυσού» της Παλαιολιθικής Εποχής, υπήρξε η πρωιµότερη εξορυκτική δραστηριότητα του ανθρώπου και η πρώτη γνωριµία του µε τα µέταλλα.
Η Θάσος ήταν γνωστό µεταλλευτικό κέντρο, µε ιστορικές αναφορές σε αυτήν τη δραστηριότητα ήδη από τον Ηρόδοτο και αργότερα από τον Στράβωνα. Συστηµατική εξόρυξη µόλυβδου, σιδήρου, χαλκού, αργύρου και χρυσού γινόταν από τον 7ο αιώνα π.Χ. και συνεχίστηκε εντατικά µέχρι τα ρωµαϊκά χρόνια, για να ατονήσει ωστόσο στους βυζαντινούς χρόνους και στην οθωµανική εποχή. Στα νεότερα χρόνια η µεταλλευτική δραστηριότητα σταµάτησε στις αρχές της δεκαετίας του 1960, καθώς ανακαλύφθηκαν πλούσια και φτηνά στην εξόρυξη κοιτάσµατα σιδήρου στην Αφρική και τη Νότια Αµερική και πλέον έντονη είναι µόνο η λατοµική δραστηριότητα, δηλαδή η εξόρυξη µαρµάρου στο βορειοανατολικό τµήµα του νησιού.


Πηγή: Μ. Ριτζαλέου, Έθνος

​

Το Ρήγμα Gokova [Κεραμεικός] έχει μήκος περίπου 110km ,αποτελείται από τουλάχιστον 5-6 διαφορετικά τμήματα και μπορεί να δώσει μέγιστο σεισμό έως 7,2 βαθμούς.
Οι σεισμοί που παράγει τείνουν να μεταναστεύουν κατά μήκος του. Από το Τρίοπο του Αγίου Φωκά της πόλης Κω, μπορούμε καλύτερα να παρατηρήσουμε πως οι σεισμοί μετανάστευσαν από το ανατολικό, στο κεντρικό και τέλος το δυτικό τμήμα του ρήγματος , το χρονικό διάστημα από το γεγονός των 6.8 του 1869 [Μαρμαρίδα] έως το καλοκαίρι 2017.
Είναι πιθανόν το 2017 να έκλεισε ένας κύκλος 220 χρόνων και να έχει αρχίσει η προετοιμασία για έναν νέο.
Σύμφωνα με τα μέχρι σήμερα διαθέσιμα στοιχεία ,θα μπορούσε να εκτιμηθεί ότι ένας κύκλος του Ρήγματος Gokova διαρκεί 220 χρόνια. Συνήθως μέσα σε αυτό το διάστημα οι μεγάλοι σεισμοί ταξιδεύουν από την μία άκρη έως την άλλη του ρήγματος.Σε κάθε κύκλο παρατηρούνται 3 βίαια κορυφαία επεισόδια με μεγέθη από 6.2 έως 6.8 βαθμούς [μπορεί να φθάσουν έως 7.2] που εκδηλώνονται ανά περίπου 74 χρόνια το καθένα.Μεταξύ των κορυφαίων επεισοδίων γίνονται 4-5 σεισμικές ακολουθίες με μεγέθη έως 5.5 βαθμούς, κάθε 13-15 χρόνια, με την τελευταία πάντα να οδηγεί στο πιο βίαιο και τραγικό συμβάν.
​Εάν ένα κορυφαίο γεγονός συμβεί στο δυτικό τμήμα του, όπως του 2017, τότε αναμένουμε το επόμενο σημαντικό περιστατικό στο κεντρικό ή το πιο ανατολικό τμήμα του. Μόλις ολοκληρωθεί ένας κύκλος τότε αρχίζει ένας νέος σε αντίθετη κατεύθυνση αλλά με τις ίδιες συνήθειες και αδυναμίες.

Γεωδίφης
​
Πηγή-Ιστορία των Σεισμών της Κω,2018

​Σύμφωνα με τον Γιάννη Τρακόσα σε αυτή την μικρή γωνιά της Ιπποκράτους, αριστερά του μεσαιωνικού τείχους βρήκε τραγικό θάνατο, σε ηλικία 80 ετών, ο Ζαρράφτης αγκαλιά με την κόρη του Ανθούλα [45 ετών].Ο αυτοδίδαχτος διανοούμενος γεννήθηκε το 1853 στο Ασφενδιού και έφυγε πάμπτωχος, τυφλός και πλήρης ημερών, κάτω από τα ερείπια του σπιτιού του στον καταστρεπτικό σεισμό που συγκλόνισε την πόλη της Κω στις 23 Απριλίου 1933. Ηταν γιος του παπά Εμμανουήλ Ζαρράφτη που καταγόταν από την Κάλυμνο και της Ανθούσας Χατζηγιακουμή από το Ασφενδιού.

Πριν από χρόνια η Βρετανική Βιβλιοθήκη ψηφιοποίησε και διέθεσε ελεύθερα στο διαδίκτυο ένα μέρος από ένα σπάνιο σημειωματάριό [Codex Arundel]που αποκαλύπτει το εύρος της ιδιοφυΐας του Λεονάρντο ντα Βίντσι [1452-1519]. Ο μεγάλος ζωγράφος, γλύπτης, μηχανικός, γεωβιολόγος, παλαιοντολόγος, εφευρέτης, μουσικός, αρχιτέκτονας, φιλόσοφος και οτιδήποτε άλλο χωράει ο νους ,σε μία σελίδα του ημερολογίου του αναφέρει έναν σεισμό που έπληξε την Ρόδο, όμως με λάθος χρονολογία σύμφωνα με την σύγχρονη έρευνα.
«Το 1489 έγινε σεισμός στην θάλασσα της Αττάλειας κοντά στην Ρόδο, που άνοιξε την θάλασσα δηλαδή τον βυθό. Και σ’ αυτό το άνοιγμα χύθηκε τέτοιος καταρράκτης νερού ώστε η κοίτη της θάλασσας έμεινε γυμνή για περισσότερες απο 3 ώρες, λόγω του νερού που είχε χαθεί. Κι ύστερα έκλεισε και ξανάρθε στο κανονικό του επίπεδο. Η πόλη της Ρόδου είχε 5000 σπίτια».
Μετά τον μεγάλο κατακλυσμό του 1476 που προκάλεσε ζημιές στο Κάστρο της Ρόδου, 5 χρόνια αργοτερα, εκδηλώνεται ένας ισχυρός σεισμός στη Ρόδο στις 3:00 το πρωί στις 3 Μαΐου. Το κύριο σοκ προκάλεσε μεγάλες ζημιές στην Τουρκία, Ισραήλ και την Αίγυπτο.Ζημιές αναφέρθηκαν στην Αλικαρνασσό, την Κω και άλλα μέρη.Ωστόσο, τα κωακά ιστορικά αρχεία δεν επιβεβαιώνουν τις αναφορές. Απο τον Μάρτη του 1481 και για τους επόμενους 4-5 μήνες η Ρόδος και τα γύρω νησιά αναστατώνονται απο συνεχείς σεισμούς.
Εκτός από την αναφορά του ντα Βίντσι και άλλες πηγές αναφέρουν την καταστροφή της πόλης της Ρόδου. Το παλάτι του Μεγάλου Μαγίστρου των Ιπποτών ήταν αρκετά κατεστραμμένο και έχρηζε άμεση ανοικοδόμηση [η Ρόδος ήταν τότε υπό πολιορκία από τους Τούρκους]. Οι ζημιές που προκλήθηκαν από τους σεισμούς οδήγησαν σε ανακατασκευή του μετά το 1481.
Στη Ρόδο οι σεισμικές δονήσεις γκρέμισαν εκκλησίες, τον  πύργο του Άι Νικόλα,το Δικαστικό Μέγαρο και πολλά σπίτια καταστράφηκαν αφήνοντας πίσω τους εκατοντάδες νεκρούς. Οι Ροδίτες τρομοκρατήθηκαν και πίστευαν ότι θα βυθιζόταν η πόλη. Αναγκάστηκαν να φύγουν από την πόλη και να μείνουν στην ύπαιθρο.Κάποιες πηγές μιλάνε για περίπου 30.000 θύματα. Η κύρια  δόνηση ήταν η μεγαλύτερη από μια σειρά σεισμών που έπληξαν τη Ρόδο, ξεκινώντας από τις 15 Μαρτίου 1481, συνεχίζοντας μέχρι τον Ιανουάριο του 1482.
Στις 15 Μαρτίου του ίδιου έτους σημειώθηκε μεγάλος προσεισμός. Μετά την πυρπόληση στις 3 Μαΐου, οι σεισμοί [πιθανώς μετασεισμοί ] συνεχίστηκαν μέχρι τον Ιανουάριο του 1482, με μεγάλες μετασεισμικές δονήσεις στις 5 Μαΐου, 12 Μαΐου, 3 Οκτωβρίου και 18 Δεκεμβρίου. Το εκτιμώμενο μέγεθος για το κύριο σεισμό  του 1481 είναι 7.2 βαθμούς ενώ για τον μετασεισμό της 3ης Οκτωβρίου ήταν 7 βαθμοί.
Επιπλέον το κύριο σεισμικό επεισόδιο συνοδεύτηκε από τσουνάμι που προκάλεσε τοπικές πλημμύρες. Σύμφωνα με μαρτυρίες η ζημιά από το τσουνάμι ήταν μεγαλύτερη από τον σεισμό. Το τσουνάμι παρέσυρε ένα μεγάλο πλοίο από τα αγκυροβόλια. Αυτό [ή άλλο πλοίο] αργότερα βυθίστηκε με την απώλεια όλου του πληρώματός του αφού έπεσε σε έναν ύφαλο [βράχο;].
Τελευταίες έρευνες έχουν δείξει ότι το τσουνάμι ήταν μικρότερο από ότι νομίζαμε, με εκτιμώμενο μέγιστο ύψος 1,8 μ. Ωστόσο, παρατηρήθηκε και στις ακτές του Λεβάντε σε ένα στρώμα ιζήματος τσουνάμι που βρέθηκε στο Dalaman, στη νοτιοδυτική ακτή της Τουρκίας. Παρόλο που οι μελέτες για τη μεταφορά των ιζημάτων από τα τσουνάμι είναι περιορισμένες, το τσουνάμι φαίνεται ότι εκδηλώθηκε το 1473±46. Το ίζημα που βρέθηκε και μελετήθηκε φαίνεται να είναι συνεπές με το προαναφερθέν τσουνάμι. Ο σεισμός του 1481 προκάλεσε και ρευστοποίηση σε στρώμα άμμου.
Μετά την έντονη σεισμική δραστηριότητα του 1481 υπό την καθοδήγηση του Μεγάλου Μάγιστρου d’ Aubusson  ξεκινά μια χωρίς προηγούμενο ανοικοδόμηση στη Ρόδο. Τα τείχη επισκευάζονται, γίνονται νέα οχυρωματικά έργα και δημόσια κτίρια ανεγείρονται. Τα επόμενα 10 χρόνια η πρωτεύουσα παίρνει σε μεγάλο βαθμό την σημερινή της μορφή.
Το νησί της Ρόδου βρίσκεται σε ένα τμήμα όπου συναντάται η Μικροπλάκα του Αιγαίου και η Αφρικανική Πλάκα. Το τεκτονικό σκηνικό είναι περίπλοκο, με μια ιστορία που περιλαμβάνει περιόδους ώθησης, επέκτασης και οριζόντιας μετατόπισης. Στεγάζεται σε αυτό που είναι γνωστό ως ελληνικό τόξο, μια περιοχή που είναι ευάλωτη σε σεισμική δραστηριότητα καθώς έχουν προκύψει μεγάλοι και ιδιαίτερα καταστροφικοί ιστορικοί σεισμοί , με πιο γνωστό από όλους το συμβάν του 226 π.Χ. που ισοπέδωσε τον Κολοσσό της Ρόδου.
Γιατί συμβαίνουν σεισμοί στην Ρόδο; Η περιοχή βρίσκεται ανάμεσα σε πολλά και μεγάλα ρήγματα,συμπεριλαμβανομένου του τουρκικο-ελληνικού ορίου πλάκας. Αυτή τη στιγμή το νησί της Ρόδου βρίσκεται σε μία αριστερόστροφη περιστροφή [17°±5° κατά τα τελευταία 800 χιλιάδες χρόνια] που σχετίζεται με το σύστημα ρηγμάτων του νότιου Αιγαίου. Επίσης το νησί κλίνει προς τα βορειοδυτικά από το Πλειστόκαινο, εξαιτίας ανύψωσης που οφείλεται σε ρήγμα που βρίσκεται στα ανατολικά της Ρόδου [δες χάρτη].
Ο σεισμός του 1481 προκλήθηκε από το μεγάλο Ρήγμα της Μεγίστης με διεύθυνση ΒΔ, από τις διεργασίες του οποίου σχηματίστηκε η τάφρος της Ρόδου με βάθος μεγαλύτερο από 4200μ.Το σπάσιμο της μοιραίας νύχτας κινήθηκε πιο δυτικά για αυτό τον λόγο ο μεγάλος μετασεισμός της 3ης Οκτωβρίου προκάλεσε μεγάλες ζημιές στην Ρόδο αλλά δεν συνοδεύτηκε από τσουνάμι ίσως επειδή ενεργοποιήθηκε το Ρήγμα της Ρόδου.
Σύμφωνα με την ιστορική σεισμική δραστηριότητα τα υποθαλάσσια ρήγματα γύρω από την Ρόδο χρειάζονται ιδιαίτερη προσοχή και ετοιμότητα. Συσσωρεύουν ενέργεια που θα απελευθερώσουν στο απώτερο μέλλον.
Ο τελευταίος μεγάλος σεισμός, με μέγεθος 7.2, συνέβη 14 Απριλίου 1957. Τότε ο  δήμαρχος της πόλης της Ρόδου με αφορμή δημοσιεύματα εφημερίδων, έστειλε επιστολή προς τον αθηναϊκό τύπο, λέγοντας ότι κάποιοι θέλουν να βλάψουν τον τουρισμό του νησιού. Ανέφερε και διαβεβαίωνε:«...περί δήθεν τρομακτικών καταστροφών συνεπεία των σεισμών της Ρόδου, η Ρόδος και ειδικώς η πόλις παρά τη σφοδρότητα των σεισμικών δονήσεων απεδείχθη ότι είναι η πλέον αντισεισμική πόλις του κόσμου»...Ας κρατήσουμε μικρό καλάθι.
Ο σεισμικός κίνδυνος της Ρόδου είναι υψηλότερος στο βορειοανατολικό τμήμα του νησιού και συνδέεται με ισχυρούς ιστορικούς σεισμούς [μεγαλύτερους από 7-7.2 βαθμούς] που προκαλούν εκτεταμένες καταστροφές από τσουνάμι, κατολισθήσεις, παράκτια ανύψωση&βύθιση και ρευστοποίηση εδαφών.


Γεωδίφης

Πηγές

1.Οι σεισμοί της Ελλάδας-Παπαζάχου Β. & Κ.
2.Coastal uplift, earthquakes and active faulting of Rhodes Island -
Kontogianni, Villy A.; Tsoulos, Nikos; Stiros, Stathis C.
3.The Notebooks of Leonardo Da Vinci, Τόμος 2
4.Ρόδος 1306-1522 μία Ιστορία,pavlidiscartoons.com/blog
5.Geological evidence of tsunamis and earthquakes at the Eastern Hellenic Arc: correlation with historical seismicity in the eastern Mediterranean Sea-G.A. Papadopoulos,Koji Minoura,Fumihiko Imamura,Ugur Kuran, Ahmet Yalçiner,
Anna Fokaefs, Tomoyuki Takahash
6.Βικιπαίδεια
7.Με το Βλέμμα των Περιηγητών-el.travelogues.gr/
8.Ροδιακή εφημερίδα

​

«Η αρχαία Κως ήταν πολύ πλούσια με μεγαλοπρεπή ιδρύματα.Παντού σε βάθος 3-5μ. βρίσκονται μάρμαρα, επιγραφές, τρίγλυφα,ανάγλυφα, κιονόκρανα δωρικών κιόνων τα μεν με ωραίο λευκό μάρμαρο ντόπιο άλλα από λίθο. Κήποι, πύργοι, οι εξοχές, οι τοίχοι των αγροκηπίων και αμπελιών είναι πλήρεις από αρχαία συντρίμματα του ωραιότερου ρυθμού. Μνημεία ανακαλύπτονται εντός του Προαστείου παρά τας αρχαίας οδούς και τα επιφανή υψώματα ως επι το πολύ οικογενειακά με λάρνακες από πρασινόλιθο [ιγκνιμβρίτη], αμυγδαλόλιθο [τραβερτίνη] και μάρμαρο. Αξιοθέατοι είναι οι μονοκόμματοι υπέρογκοι κίονες από φαιό [γκρίζο] γρανίτη από το λατομείο του Ελαιώνα, ύψους 4-6μ και περιμέτρου 1,5μ,προσιτοί μόνο στους πλουσιότατους λόγω της πολυδάπανης κατεργασίας αυτών» γράφει ο Ιάκωβος Ζαρράφτης στα Κώια λίγο πριν το 1922 και προσθέτει:
«Εκ των δημοσίων περιφανών ιδρυμάτων ήταν και το Θέατρο, του οποίου η τοποθεσία υψώνεται στο μέσο της νότιας σειράς του Αρχαίου Τείχους της πόλης από ογκώδες και ημικυκλοειδές τοίχωμα ρωμαϊκών χρόνων στραμμένο βόρεια προς τη πόλη, καλυμμένο από λείψανα τοίχων του οικοδομήματος και έχει ύψος προς την πρόσοψη 10μ. από το έδαφος αυτής της πεδιάδας από την οποία ανέρχεται βαθμηδόν, σχεδόν τοξοειδώς,από τον νότο γύρω στα 3-4μ. από το έδαφος προς την νότια επιφάνεια των κτισμάτων, περιέχεται πλήθος θραυσμάτων αρχαίων αγγείων λεπτής τέχνης και θεμέλια μεγάλων οικοδομών, έχει δε και πλάτος γύρω στα 4,5μ., προς δε την πρόσοψη προσεπίκειται τοίχος πλάτους 1,28μ.καθόλη την ημικυκλοειδή σειρά αυτού φαίνεται διάδρομος πλάτους 2μ. όπου θα ήταν η θολωτή στέγη στηριζόμενη στην πρόσοψη και τα νότια τοιχώματα. Στα τοιχώματα υπάρχει διάστημα πλάτους 2μ. που χρησιμεύουν ως δεύτερος διάδρομος, φαίνονται άλλα τοιχώματα κατά διαστήματα που μαρτυρούν εισόδους εκ των οποίων φαίνονται ότι στηρίζουν δάπεδο ψηλότερο υπερώου ίσως. Μπρος από τον τοίχο της πρόσοψης φαίνονται είσοδοι και ψηλά διακρίνονται σημεία θέσεων θεωρείων ρωμαϊκών χρόνων.Πριν από αυτό απλώνεται περιφερής πλατεία ίση με την επίπεδη επιφάνεια της λοιπής προεκτεινόμενης έως της Χώρας πεδιάδας στην οποία υπάρχουν πολλά ερείπια από αρχαίες οικοδομές. Από το ύψωμα του Θεάτρου ο θεατής μπορεί να δει την πεδιάδα με τα αμπελόφυτα, τις συκιές και τους εξοχικούς πύργους. Σε αυτή την περιφερή πλατεία υπάρχουν πολλά θαμμένα αρχαία, βρέθηκε πριν από χρόνια η υπερφυσική σε μέγεθος κεφαλή του Ηρακλέους ,η οποία μεταφέρθηκε στο Φρούριο, όπως και επιγραφές όπως η τρίπηχη στήλη με μεγάλα γράμματα και ωραία πάνω από την ψηλή δεξαμενή. Το Θέατρο βρίσκεται πάνω σε θεμέλια  αρχαιότερου ελληνικού που καταστράφηκε από μεγάλο σεισμό. Εχουμε δε τις μαρτυρίες από τις επιγραφές και των δύο εποχών αυτού. Κοντά στο Θέατρο προς δυτικά επί της ανατολικής εξώθυρας του χριστιανικού νεκροταφείου [Αγ.Ιωάννη] φαίνεται τεμάχιο λευκού μαρμάρου του 4ου αιώνα π.Χ που γράφει ΑΠΟΛ-ΛΩΝΟΣ ΣΠΥΘΙΟ».

Η ανασκαφή του Θεάτρου της Κω από Ιταλούς αρχαιολόγους έγινε μεταξύ 1922 και 1930 αλλά ποτέ δεν ολοκληρώθηκε. Το μνημείο φέρει πολλές ζημιές και επισκευές, όμως παραμένει ανεξερεύνητο μετά από τόσα χρόνια. Ανήκει σε χαρακτηρισμένη αρχαιολογική ζώνη αλλά δυστυχώς έως τώρα είναι απροστάτευτο με αποτέλεσμα να έχουν χαθεί πολύτιμα μέρη του.


Το Αρχαίο Θέατρο

Το Θέατρο του Αμπάβρη συναντάται πάνω από την υδρογεωλογική λεκάνη της Βουρίνας, την σημαντικότερη υπόγεια αποθήκη νερού της Κω. Θεμελιώθηκε σε εδάφη από ποταμοχειμάριες προσχώσεις-αμμοαργιλώδη των τελευταίων 5000 χρόνων και προϊστορικά ρευστοποιημένα υλικά.
Το ογκώδες συγκρότημα του 3ου αιώνα π.Χ περικλείεται από το αρχαίο αμυντικό τείχος της πρωτεύουσας το οποίο είχε τη μορφή δακτυλίου, με διάμετρο περίπου 1,10-1,3χλμ. και περιμέτρο 4 χλμ. Το τείχος περιελάμβανε το κέντρο της αρχαίας πόλης με τα μεγάλα δημόσια κτίρια, τον λόφο των Σεραγιών και έφτανε μέχρι την Αγ.Τριάδα.
Τα τείχη οικοδομήθηκαν αμέσως μετά τον μετοικισμό και την ίδρυση της νέας πόλης, το 366 π.X. Ομως ,καταστράφηκαν από τον σεισμό του Αντωνίνου Πίου με μέγεθος 7,5 βαθμών, το 139 μ.Χ, που προήλθε από το ρήγμα της Μεγίστης και από τότε δεν ξαναεπισκευάστηκαν.Ο σεισμός θεωρείται υπεύθυνος για την καταστροφή πολλών μνημείων της υπαίθρου της Κω, Καλύμνου, Ρόδου, Καρίας, Λυδίας κά.
Την ύπαρξη προρωμαικού θεάτρου μαρτυρούν εδώλια από ντόπιο τραβερτίνη [αμυγδαλόπετρα].
Η λειτουργία του Αρχαίου Θεάτρου ίσως σχετίζεται με τον Ναό του Απόλλωνα Πύθιου του 4ου αιώνα π.Χ που υπήρχε δυτικά του, κοντά στο νεκροταφείο του Αγ.Ιωάννη.
Ο Απόλλων λατρευόταν ως Πύθιος επειδή φόνευσε τον πύθωνα [φίδι] που τον εμπόδιζε να πλησιάσει τον μαντικό υπόγειο χώρο. Αν στην περιοχή υπάρχει χάσμα ανάλογο που συνδέεται με αυτό το τελετουργικό δεν είμαι σε θέση να το γνωρίζω.
Ακόμη σήμερα στην πλατεία που περιγράφει ο Ζαρράφτης υπάρχουν αρχιτεκτονικά μέλη και κιονόκρανα από τραβερτίνη του αρχαίου θεάτρου. Ποιός μπορεί να ήταν ο μεγάλος σεισμός που κατέστρεψε το αρχαίο θέατρο σύμφωνα με τον Ζαρράφτη;
Ισως η σεισμική δόνηση ενδιάμεσου βάθους του 199-198 π.Χ,με μέγεθος Μ7.2 και κάτι με επίκεντρο κοντά στην Ρόδο. Ο σεισμός προκάλεσε μεγάλες ζημιές στα δημόσια κτίρια και τα μνημεία του νησιού. Κάποια από αυτά επισκευάστηκαν αργότερα από ντόπια υλικά με την βοήθεια των Ατταλιδών μοναρχών. Μάλλον το συγκεκριμένο εξαιρέθηκε, λόγω υψηλού κόστους. Υλικά του ίσως χρησιμοποιήθηκαν σε μεταγενέστερα ρωμαϊκά υδραγωγεία του Αμπάβρη.


Το ρωμαϊκό οικοδόμημα

Η κύρια διαφορά ανάμεσα σε ένα ελληνιστικό και ένα ρωμαϊκό θέατρο είναι ότι το πρώτο κλίνει σε ένα λόφο. Οι Ρωμαίοι εισήγαγαν τεράστιους τοίχους και σκάλες από τούβλα. Στην τοποθεσία του θεάτρου δεν υπάρχει λόφος, απλώς ένα ύψωμα με υψομετρική διαφορά 3-5μ.Το γεγονός αυτό υποδηλώνει ότι ήταν μία κατασκευή με ψηλούς τοίχους και ημικυκλικό διάκοσμο. Νότια υπάρχουν αρκετά κεραμικά θραύσματα που ίσως προέρχονται από τις σκάλες του ρωμαϊκού θεάτρου.
Στη θέση του αρχαίου θεάτρου χτίστηκε ένα νέο οικοδόμημα ρωμαϊκής τεχνοτροπίας [1ου αιώνα μ.Χ] από λευκό ντόπιο μάρμαρο, ίσως του Κοκκινόνερου. Ενας διάδρομος χώριζε τα καθίσματα στο κάτω και πάνω κοίλο, το οποίο όπως και η σκηνή-ήταν κατασκευασμένο από χυτή τοιχοποιία. Διακρίνεται ακόμη σήμερα τμήμα από το πάνω κοίλο τμήμα.Τα θεμέλια του κοίλου στηρίζονταν σε μια κατασκευή από χυτό λιθόδεμα.Το κοίλο είχε πλάτος 108μ.
Το Θέατρο ήταν προσανατολισμένο προς τον Βορρά όπως το Ωδείο, είχε χωρητικότητα 13.000-14.000 θεατών σύμφωνα με τις προκαταρκτικές αρχαιολογικές εκτιμήσεις.
Αν τα πράγματα έχουν έτσι, σε μέγεθος ήταν ένα από τα μεγαλύτερα θέατρα της ρωμαϊκής περιόδου αντίστοιχο με αυτό της Εφέσου. Λειτούργησε για πολιτιστικές εκδηλώσεις, μονομαχίες, παραστάσεις και θρησκευτικές δραστηριότητες .
Επιγραφή από την εξέδρα του Θεάτρου των ρωμαϊκών χρόνων που εντοπίσαμε πρόσφατα  κοντά στο Θέατρο ίσως είναι η τρίπηχη του Ζαρράφτη και αναφέρει: «Γαίω Στερτινίω Ηρακλείτου υιώ,Ξενοφώντι, τω τας πατρίδος ευργέτα [μνείας χάριν]».Ο Γάιος Στερτίνιος Ξενοφώντας γιος του Ηράκλειτου και της Κλαυδίας ήταν Κώος γιατρός του 1ου αιώνα μ.Χ άρα μπορούμε να υποστηρίξουμε ότι το θέατρο λειτουργούσε αυτή την περίοδο.
Οι Ρωμαίοι χρησιμοποίησαν το ελληνικό θεατρικό μοντέλο κάνοντας κάποιες ουσιαστικές αλλαγές σε αυτό. Το πρώτο και πιο αρχαίο ρωμαϊκό θέατρο στην τοιχοποιία είναι αυτό που χτίστηκε στην ύστερη δημοκρατική εποχή στη Μπολόνια γύρω στο 88 π.Χ, με ημικυκλικό διάκοσμο περίπου 75 μέτρων και σκάλες από τούβλα. Στην προηγούμενη περίοδο οι χώροι των θεατρικών εκδηλώσεων ήταν προσωρινά ξύλινα κτίρια.Η αρχιτεκτονική καινοτομία αυτού του θεάτρου ήταν ότι έχει μια εντελώς αυτόνομη και αυτοδύναμη δομή, βασισμένη σε ένα πυκνό δίκτυο ακτινικών και ομόκεντρων τοίχων. Στη συνέχεια διευρύνθηκε και διακοσμήθηκε με πολύτιμα μάρμαρα από τον Νέρωνα προς τα μέσα του πρώτου αιώνα μ.Χ. Στη Ρώμη το πρώτο θέατρο που κατασκευάστηκε εξ΄ ολοκλήρου από τοιχοποιία ήταν εκείνο του Πομπέο, τo 55 π.Χ.
Το Θέατρο της Κω διατηρεί το κοίλο που υψωνόταν κάποια μέτρα από την επιφάνεια γης. Για τη στήριξη των πλευρικών τμημάτων του κοίλου και των αναλημμάτων χρειάστηκε να χρησιμοποιηθούν βοηθητικές υποκατασκευές με θολοδομίες, που καλύπτουν την κλίση του εδάφους. Καμαροσκέπαστοι διάδρομοι με κλίμακες οδηγούσαν στις κεντρικές εισόδους των διαζωμάτων και διευκόλυναν την πρόσβαση των θεατών στα ανώτερα τμήματα του κοίλου.
Το θέατρο πρέπει να είχε 20-25 κερκίδες με σειρές εδωλίων σε καθεμία από αυτές. Επίσης διέθετε καθορισμένες θέσεις επισήμων, ενώ υπήρχε και σαφής διαχωρισμός θέσεων ανάλογα με τις κοινωνικές ομάδες και τάξεις. Ο καθορισμός των θέσεων αφορούσε κυρίως το κάτω τμήμα του κοίλου.
Ο γλυπτός διάκοσμος μάλλον έφερε απεικονίσεις του Απόλλωνα Πύθιου, του Ηρακλή, του Ασκληπιού και από τον διονυσιακό κόσμο.Γιρλάντες από ντόπιο μάρμαρο με μάσκες που είναι εντοιχισμένες στην είσοδο του Κάστρου των Ιπποτών έχουν αποδοθεί από τους αρχαιολόγους  στο προσκήνιο του. Οι γιρλάντες μαρτυρούν ότι ο Διόνυσος και ο θίασός του αποτελούσαν σημαντικό μέρος του εικονογραφικού προγράμματος του θεάτρου. Αρκετά από τα μεγάλα αγάλματα που στεγάζονται σήμερα στο Αρχαιολογικό Μουσείο Κω ίσως προέρχονται από τον ακάλυπτο χώρο του. Μαρμάρινα μέλη του θεάτρου υπάρχουν στον Κήπο De Vecchi και στο Διοικητήριο επί της Πλατείας Πλατάνου. Φθορές υπέστη το οικοδόμημα από τους καταστροφικούς σεισμούς που έπληξαν την πόλη κατά τον 1ο αιώνα.
Το Θέατρο του Αμπάβρη ήταν μια πολύ βαριά οικοδομή πάνω σε έδαφος με κάκιστες γεωτεχνικές προδιαγραφές. Συχνά υποδομές όπως αυτή σε ανάλογα εδάφη παθαίνουν καθίζηση κατά την διάρκεια ενός αξιόλογου σεισμικού περιστατικού.Οι γεωλογικοί χαλαροί και ελάχιστα συνεντικοί σχηματισμοί είναι δύσκολο να ανταποκριθούν στις αλλεπάλληλες δονήσεις ενός ισχυρού σεισμού μεγαλύτερου από 6,4 βαθμούς. Οπως και έγινε. Αν το τείχος κατέρρευσε από τον σεισμό του 139 μ.Χ κάτι παρόμοιο εκτιμώ ότι συνέβη και στο ρωμαϊκό θέατρο από το ίδιο συμβάν, άν όχι ίσως του 334 μ.Χ από το ρήγμα Gokova.

Βυζαντινή περίοδος;

Κατά την βυζαντινή περίοδο σε όλη την αυτοκρατορία, απουσιάζει η αυτόνομη θεατρική δημιουργία με δραματουργία, σκηνικά με πρωτότυπα χαρακτηριστικά, σημαντικούς συγγραφείς και ερμηνευτές. Το βυζαντινό θέατρο έχει κυρίως μίμους και παντομίμες, γελωτοποιούς, σκετς, χορούς και λιγοστά σατιρικά.
Οι αρχαιολόγοι αναφέρουν ότι το το ρωμαικό θέατρο καταστράφηκε από σεισμό της βυζαντινής περιόδου, δηλαδή το 469 ή 554 μ.Χ.
Το μεγάλων διαστάσεων οικοδόμημα από τα τέλη του 1ου αιώνα ή τον 2ο αιώνα μ.Χ ίσως έφερε σοβαρές ζημιές που δεν επιδιορθώθηκαν και ήταν ανενεργό κατά την πρωτοβυζαντινή περίοδο. Εξάλλου δεν ήταν τόσο αναγκαίο στην καθημερινότητα των κατοίκων της πόλης. Οι βυζαντινοί Κώοι έδωσαν προτεραιότητα στην κατασκευή μεγάλων και πολλών βασιλικών.
Από τα υλικά του θεάτρου μάλλον κατασκευάστηκαν οι δεξαμενές, οι πύργοι και τα πηγάδια του Αμπάβρη, βυζαντινής και οθωμανικής περιόδου, και όχι από το Ασκληπιείο όπως εκτιμούν οι αγρότες της περιοχής. Υλικά από το θέατρο μπορεί να έχουν χρησιμοποιηθεί για την κατασκευή των παλαιοβασιλικών της Δυτικής Αρχαιολογικής Ζώνης. Επίσης πέτρες από το θέατρο είναι εντοιχισμένες στο Κάστρο της Νερατζιάς του 14ου αιώνα και στην πόρτα του Αγ.Νικολάου.
Από τον 2ο αιώνα μ.Χ φερτά ποταχειμάρια υλικά σκεπάζουν σιγά σιγά την πεδιάδα και τις εγκαταστάσεις του κάτω κοίλου του θεάτρου. Αργότερα η τοποθεσία κατακλύζεται από υλικά και αποθέσεις τσουνάμι [του Αγαθία] το 554 μ.Χ, με αυτό τον τρόπο θάβεται ακόμη περισσότερο το συγκρότημα με αποτέλεσμα ελάχιστοι να γνωρίζουν τα ίχνη από το ένδοξο και πλούσιο παρελθόν του Θεάτρου του Αμπάβρη.


Γεωδίφης

Πηγές

1.Γιάννης Σουρασής, κάτοικος του Αμπάβρη
2.Ιστορία των Σεισμών της Κω,2018
3.Κώια-Ι.Ζαρράφτης
4.Ιστορία της Νήσου Κω-Β.Χατζηβασιλείου
5.Οδοιπορικό στα μνημεία και τις αρχαιότητες της πόλης Κω-Βασιλική Χριστοπούλου
6.Γεωλογικός Χάρτης Κω-ΙΓΜΕ
7.Βικιπαίδεια
            ​

Ο τρισδιάστατος σκελετός του ελέφαντα-νάνου, αφού συναρμολογήθηκε στις σωστές του διαστάσεις χάρη σε μια πρωτοποριακή μεθοδολογία, βρίσκεται ήδη στο μουσείο του νησιού δίπλα στο σπήλαιο όπου έζησε, και το καλοκαίρι θα εκτεθεί στους επισκέπτες.
Ο ελέφαντας-νάνος της Τήλου επιστρέφει στον φυσικό του χώρο. Μέσα στον Ιανουάριο ολοκληρώνονται οι εργασίες ηλεκτροδότησης στο Μουσείο Ελεφάντων του νησιού, οπότε το καλοκαίρι θα είναι έτοιμο να δεχτεί τους πρώτους επισκέπτες του οι οποίοι θα δουν σε 3D εκτύπωση τον μικροσκοπικό ελέφαντα της Τήλου, τον τελευταίο Ευρωπαίο του είδους, που έφτασε στο νησί κολυμπώντας πριν από 45.000 χρόνια και ζούσε εκεί μέχρι πριν από 3.500 χρόνια.
Χάρη στις άοκνες προσπάθειες του ομότιμου καθηγητή Παλαιοντολογίας-Στρωματογραφίας του Τμήματος Γεωλογίας του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών, Γιώργου Θεοδώρου, και τις συνεχείς οχλήσεις της δημάρχου Τήλου, Μαρίας Καμμά-Αλιφέρη, το εμβαδού 130 τετραγωνικών μέτρων μουσείο, που είχε ολοκληρωθεί κτιριακά ήδη από το 2005, ανοίγει τις πόρτες του.
Όπως δήλωσε στο «Έθνος» η κ. Καμμά-Αλιφέρη, είναι έτοιμη η προγραμματική σύμβαση μεταξύ δήμου και περιφέρειας Νοτίου Αιγαίου για την πρόσληψη υπαλλήλων που θα λειτουργούν το Μουσείο, το οποίο βρίσκεται δίπλα στο σπήλαιο Χαρκαδιού, όπου έχουν ανακαλυφθεί τα οστά περισσότερων από 90 ελεφάντων -νάνων, του μοναδικού είδους της Τήλου.
«Ο τελευταίος ελέφαντας της Ευρώπης, έφτασε στην Τήλο κολυμπώντας από τη Μ. Ασία ή την Κω ή τη Νίσυρο. Εκεί απομονώθηκε και έγινε νάνος όπως συμβαίνει και με άλλους ελέφαντες που ζουν σε απομονωμένα σημεία του πλανήτη, στην Ιαπωνία, την Ινδονησία την Καλιφόρνια, ή με ελάφια στη Μεσόγειο και ιπποπόταμους στην Κύπρο», μας εξήγησε ο κ. Θεοδώρου, ο οποίος συμμετέχει στις ανασκαφές στο σπήλαιο από τη δεκαετία του 1980.
Οι επιστήμονες έχουν δώσει διάφορες εξηγήσεις για το μικρό μέγεθος του ελέφαντα. Το αρχικά μεγαλόσωμο ζώο δεν έβρισκε εύκολα τροφή σε ένα νησί, όπως η Τήλος, και έτσι συρρικνώθηκε ο σωματότυπός του. Επίσης, δεν είχε εχθρούς άλλα μεγάλα σαρκοφάγα ζώα και δεν γινόταν ανανέωση του γενετικού του υλικού. Ως εκ τούτου, ο ελέφαντας της Τήλου μετατράπηκε σταδιακά σε ένα είδος νάνου. Αυτό, βέβαια, χρειάστηκε πολλές χιλιάδες χρόνια.
Ένα άλλο ενδιαφέρον στοιχείο είναι πως, όταν ζούσε το είδος αυτό στο νησί, η Τήλος ήταν 2,5 φορές, μεγαλύτερη απ’ ότι σήμερα, καθώς μέχρι πριν από 20.000 χρόνια η στάθμη της θάλασσας ήταν χαμηλότερη.
Σύμφωνα με τον κ. Θεοδώρου, ο ελέφαντας της Τήλου – με βάση τη μορφολογία των οστών του- ανήκει στο ασιατικό είδος, το ύψος του ήταν κατά μέσο όρο στο 1,5 μέτρο και το βάρος του γύρω στα 500 κιλά, ενώ πρέπει να έφερε προβοσκίδα. Μέσα στο σπήλαιο του Χαρκαδιού έχουν βρεθεί σκελετικά υπολείμματα από τουλάχιστον 90 ελέφαντες. «Έχουμε βγάλει μόλις το 20% του υλικού» ανέφερε ο καθηγητής.
Βρέθηκαν επίσης λίγα οστά ελαφιών από ένα είδος παλαιότερο του ελέφαντα, που εξαφανίστηκε πριν από 140.000 χρόνια, λόγω ηφαιστειότητας. Η στάχτη από τα ενεργά ηφαίστεια της Νισύρου και της Κω κάλυψε τη βλάστηση, μόλυνε το νερό και εξαφάνισε κάθε ίχνος ζωής.
Καταγράφοντας τα δείγματα του προϊστορικού ελέφαντα, οι επιστήμονες τα αντέγραψαν με αξονικούς τομογράφους και σκάνερ με λέιζερ, τα μετέτρεψαν σε τρισδιάστατα μοντέλα, υπολογίζοντας τις σωστές διαστάσεις, και τα τύπωσαν σε εκτυπωτές 3D. «Πρόκειται για μια σύγχρονη μεθοδολογία που μας επέτρεψε να φτάσουμε στο ιδανικό επίπεδο της μορφής του ελέφαντα της Τήλου και για πρώτη φορά να έχουμε έναν συναρμολογημένο τρισδιάστατο σκελετό» συμπλήρωσε ο κ. Θεοδώρου.
Ο… σκελετός έχει ήδη φτάσει στην Τήλο και στο μουσείο, όπου θα εκτεθεί. Θα τον … πλαισιώνουν σημαντικά εκθέματα από τις ανασκαφές στο σπήλαιο Χαρκαδιού και άφθονο εποπτικό υλικό.
Στο ίδιο σπήλαιο εντοπίστηκαν οστά από πτηνά και χελώνες, και ο δημος θα τα αξιοποιήσει από φέτος το καλοκαίρι, δημιουργώντας ένα αξιόλογο τουριστικό «τρίγωνο» που θα περιλαμβάνει το σπήλαιο Χαρκαδιό, το Μουσείο Ελεφάντων, και ένα μικρό υπαίθριο θεατράκι,
Οι επισκέπτες θα γνωρίσουν ένα απομονωμένο από κάθε άλλο ενδημικό ελέφαντα της Μεσογείου, αρκετά πιο  μεγαλόσωμο από τα μικρότερα είδη της Σικελίας και της Κύπρου, ενώ, σύμφωνα με τους ειδικούς ήταν ένα ευκίνητο ζώο, καλά προσαρμοσμένο στο νησιωτικό περιβάλλον, με καλές δυνατότητες κίνησης στο τραχύ έδαφος.
«Ο δήμος έχει υιοθετήσει αυτό το σημαντικό έργο, το μουσείο που θα δείχνει το μοναδικό αυτό είδος ελέφαντα. Το καλοκαίρι θα λειτουργεί πλήρως μαζί με το σπήλαιο του Χαρκαδιού, στο οποίο θέλουμε να αποκαταστήσουμε το πλάτωμα της εισόδου για την απρόσκοπτη θέα των επισκεπτών», μας είπε η δήμαρχος του νησιού, προσθέτοντας ότι σε περίπου δύο χρόνια θα είναι έτοιμο και το Αρχαιολογικό Μουσείο, σε μια έκταση 800τ.μ. στις νότιες παρυφές του Μεγάλου Χωριού, η οποία έκταση δωρήθηκε από τη Μητρόπολη Σύμης,Τήλου, Χάλκης και Καστελορίζου. Το μουσείο και η μόνιμη έκθεσή του θα λειτουργήσουν ως χώρος παρουσίασης αξιόλογων αρχαιολογικών εκθεμάτων, αλλά και ως αφετηρία αρχαιολογικής και οικολογικής εξερεύνησης του νησιού.

Πηγή-Ροδιακή

​

Τον Οκτώβριο του 1845 ο Βρετανός γεωλόγος Charles Lyell επισκέπτεται την Βοστώνη, τότε βρίσκεται αντιμέτωπος με μια διαφήμιση η οποία αναφέρει ότι ο "Δρ" Albert C. Koch θα παρουσιάσει ένα ''σκελετό μήκους 35 μέτρων από το κολοσσιαίο και φοβερό φίδι της θάλασσας ".
Ο Lyell θεώρησε ότι πρόκειται για μια απάτη, και ότι ο σκελετός ήταν στην πραγματικότητα το εξαφανισμένο είδος φάλαινας Zeuglodon , που είχε περιγραφεί από τον Richard Owen μόλις πριν από μερικά χρόνια.
Στην φωτογραφία(Fowler ,1846) μπορείτε να δείτε το περίφημο ''Hydrarchos" από τη συλλογή απολιθωμάτων του γερμανού Albert Koch, όπως εμφανίστηκε στη Νέα Υόρκη. Αποτελείται από διάφορα κομμάτια από την εξαφανισμένη φάλαινα Zeuglodon φάλαινα, αλλά σε αυτήν την εικόνα, ακόμη και το μέγεθος του υποτιθέμενου σκελετού είναι υπερβολικό.
Όπως και πολλοί άλλοι βικτωριανοί φυσιοδίφες ο Lyell έδειξε μεγάλο ενδιαφέρον για την υποτιθέμενη ύπαρξη μεγάλων θαλάσσιων τεράτων. Ένας καλός φίλος του Lyell, ο Καναδός γεωλόγος John William Dawson, τον ενημέρωσε σχετικά με μία τοποθεσία τον Αύγουστο 1845 κοντά στον κόλπο του Αγίου Λαυρεντίου όπου σύμφωνα με κάποιες μαρτυρίες ,είχε παρατηρηθεί ένα φίδι θάλασσας 30 μέτρων με εξογκώματα στην πλάτη και το κεφάλι του ήταν παρόμοιο με μια φώκια.
Ο Lyell περιγράφει αυτή την παρατήρηση στο βιβλίο του ''Δεύτερη επίσκεψη στις Ηνωμένες Πολιτείες της Βόρειας Αμερικής (1849)'' και προσθέτει ότι οι ιστορίες για ασυνήθιστα πλάσματα αφθονούν κατά μήκος της δυτικής ακτής των ΗΠΑ.Αναφέρει ακόμη ότι ένα μικρό ''φίδι θάλασσας'' υπήρχε στο Μουσείο του New Haven . Ωστόσο ο Lyell, βλέποντας το δείγμα ,συμφώνησε με άλλους σκεπτικιστές ότι δεν ήταν τίποτα περισσότερο από ένα χερσαίο φίδι ( Coluber constrictor ) με παραμορφωμένη σπονδυλική στήλη.
Πολλοί φυσιοδίφες θεωρούσαν ότι τα θαλάσσια φίδια είχαν επιζήσει από ένα κόσμο που πια δεν υπήρχε. Αλλά ο Lyell γνώριζε για τη διαμάχη γύρω από από το θέμα . Στο τέλος ποτέ δεν δημοσίευσε τα ''θαλάσσια φίδια'' στα βιβλία του πιστεύοντας ότι κατά πάσα πιθανότητα θα κάνει περισσότερο κακό παρά καλό στην γεωλογία.

Γεωδίφης

Πηγές
1.History of Geology
2.Βικιπαίδεια

​

Παιδί της Ρέας[e-book]-Τεύχος Α΄

Μετά έφτασαν οι Αρχάνθρωποι, οι Νεαντερτάλιοι, οι Πελασγοί, οι Φοίνικες και οι Κάρες. Τα νερά της Νυμφαίας, οι πρώτες ύλες, η ομορφιά του τοπίου και η γειτνίαση με την μικρασιατική γη έκαναν την Κω να κατοικηθεί από πολύ νωρίς. Πρώτα δημιουργήθηκαν οι θρύλοι και μετά γράφτηκε η ιστορία του νησιού. Από τους Τριοπίδες και τους χαρούμενους Μεροπίδες περάσαμε σε πιο περίπλοκες κοινωνίες.Ποιός ήταν ο μυθικός βασιλιάς Τρίοπας; Πάνω σε ένα παχύ στρώμα χτίστηκε μία από τις παλαιότερες πόλεις του κόσμου. Πως άραγε ήταν η Κως χωρίς τους Κώους; Πότε δημιουργήθηκε το νησί; Τι κρύβεται αρκετά μέτρα κάτω από τα μνημεία και τα σπίτια μας. Ποιοί ήταν οι πρώτοι άποικοι του νησιού; Πως δύο διαφορετικοί κόσμοι ενώθηκαν σε ελάχιστα λεπτά του χρόνου και δημιούργησαν το σημερινό νησί; Εζησαν άγρια και μεγάλα ζώα στην κωακή γη; Υπήρξε η Αστυπάλαια του Στράβωνα; Η αρχαία Καρίδα χάθηκε από μεγάλο σεισμό; Πως ορμητικοί ποταμοί δημιούργησαν τη γη της αρχαίας Μεροπίδας; Γιατί οι ρεματιές της Κεντρικής Κω έχουν βορειοδυτική κατεύθυνση;Γνωρίζετε ότι το νησί έχει τρεις Λάμπες; Τι ιδιαίτερο έχει αυτή η μικρή γωνιά του πλανήτη όπου τέθηκαν οι βάσεις της σύγχρονης Ιατρικής;Ποιό είναι το μυστικό που έμελλε να κανει ξακουστή την Κω στο πέρασμα των αιώνων;Τι λένε βουνά, αρχαίες λίμνες,απολιθώματα, ιζήματα, άργιλοι, ιαματικές πηγές, ηφαίστεια, ρήγματα και σπήλαια του νησιού; Προσωπικές αναζητήσεις και ανησυχίες περίπου 20 ετών αναδεικνύουν το βαθύ και σκοτεινό χθες της Κω μέσα από μία διαδρομή τουλάχιστον 450 εκ.χρόνων. Όλα άρχισαν όταν γεννήθηκε το Παιδί της Ρέας.
Το δοκίμιο περιλαμβάνει νέα και παλιά άρθρα που έχουν δημοσιευθεί στον ιστότοπο. Τα δημοσιευμένα κείμενα έχουν επικαιροποιηθεί και τροποποιηθεί για τις ανάγκες του βιβλίου το οποίο μπορεί να διαβαστεί ως e-book.Μέγεθος αρχείου 37Mb,μπορείτε να το κατεβάσετε εδώ
https://drive.google.com/open?id=1tVgAbeEGbgsOt5g4uVVlAjtPzCn4qhiN

Γεωδίφης, 5/1/2019

​

Το ρήγμα που περνά από το Ιδαίον Άντρον βρίσκεται στις ανατολικές παρειές του όρους Ίδη, στο οροπέδιο της Νίδας, σε υψόμετρο 1.498 μ. Εδώ βρίσκεται το σπήλαιο της μινωϊκής Κρήτης που συνδέεται μυθολογικά με τον θεό των θεών, Δία. Η Οροσειρά Ίδη είναι ένα ακόμη παιδί της τεκτονικής των πλακών.
Η τεκτονική των πλακών βοήθησε να γίνει ο πλανήτης μας σταθερός και κατοικήσιμος. Αλλά η αργή μετατόπιση των ηπείρων εξακολουθεί να είναι μια μυστηριώδης διαδικασία. Ξεκίνησε όταν δημιουργήθηκε ο πλανήτης ή πριν από 3,5 δισ.χρόνια;
Οπως και να έχει η θεωρία των τεκτονικών πλακών είναι μια από τις πιο σπουδαίες ανακαλύψεις του ανθρώπινου νου, μαζί με τη θεωρία της εξέλιξης του Δαρβίνου και τη θεωρία της σχετικότητας του Αϊνστάιν.
Η τεκτονική δραστηριότητα των πλακών δεν βοήθησε μόνο στη σταθεροποίηση του συστήματος διαχείρισης της θερμότητας της Γης. Η αργή κίνηση των πλακών διατηρούσε μια σταθερή παροχή νερού ανάμεσα στο μανδύα και την κρούστα, αντί να εξαντλείται σταδιακά από την επιφάνεια.Απέκλεισε την επικίνδυνη συσσώρευση αερίων του θερμοκηπίου στην ατμόσφαιρα απορροφώντας τον άνθρακα από τον ωκεανό .Επίσης, η τεκτονική των πλακών δημιούργησε τα κατάλληλα πεδία για τα δαρβινιανά παιχνίδια.
Σκεφτείτε τι οδηγεί την εξέλιξη;Είναι η απομόνωση και ο ανταγωνισμός. Πρέπει να σπάσετε τις ηπείρους και να διαχωρίσετε έναν ωκεανό από τον άλλο, για να δημιουργηθούν , να εξελιχθούν  και να γίνουν ξεχωριστά είδη. Όλα αυτά έγιναν εξαιτίας των τεκτονικών πλακών της Γης.
Χρειαζόμαστε την τεκτονική των πλακών  για να διατηρηθεί η ζωή στον πλανήτη. Μας δίνει καταστροφικά γεγονότα με σεισμούς, ηφαιστειακές εκρήξεις και τσουνάμι αλλά ο μηχανισμός των πλακών επιτρέπει στη Γη να διατηρεί ένα σταθερότερο και πιο ευνοϊκό περιβάλλον συνολικά κάτι το οποίο δεν συναντάμε σε άλλους πλανήτες.
Συγκρίνοντας τη Γη με τον αδελφό της πλανήτη, τη Αφροδίτη. Οι δύο κόσμοι έχουν περίπου το ίδιο μέγεθος και έχουν κατασκευαστεί από παρόμοιο βραχώδες υλικό, όμως η Γη έχει τεκτονική πλακών και η Αφροδίτη δεν έχει.
Οι ερευνητές εξετάζουν τη σχέση μεταξύ των τεκτονικών πλακών και της εξέλιξης της σύνθετης ζωής. Οι εντυπωσιακές  συγκρούσεις των ηπείρων και τα βουνά μπορεί να έχουν δώσει ζωτικά θρεπτικά συστατικά σε βασικές στιγμές βιολογικής εφευρετικότητας, όπως η θρυλική έκρηξη της Καμβρίου περιόδου πριν από 500 εκατομμύρια χρόνια, όταν εμφανίστηκαν οι πρόγονοι των σύγχρονων μορφών ζωής. Με τον Παλαιοζωικό αρχίζει η έκρηξη της ζωής. Από τότε, έχουν εμφανιστεί 30 τρισεκατομμύρια είδη ζωής. Κλίμα,σεισμοί,ζωή και κίνηση των ηπείρων πάνε μαζί.
Οι απαντήσεις γύρω από τις τεκτονικές πλάκες πλέον κατευθύνουν την αναζήτηση για ζωή και κατοικήσιμους πλανήτες πέρα ​​από το ηλιακό σύστημα. Αν ψάχνουμε για έναν άλλο πλανήτη όπου θα αποικίσουμε, θέλουμε εκείνους με σημάδια τεκτονικής δραστηριότητας. Αυτά είναι τα μέρη όπου η ζωή είναι πιθανό να έχει εξελιχθεί πέρα ​​από τους μονοκύτταρους οργανισμούς.

Γεωδίφης

​

​«Τότε η θάλασσα με την ακάθεκτον και σφοδρά ορμήν της επιστροφής της οπίσω εις τον πόντον συμπαρέσυρε βιαίως πάν το προστυχόν προ της αποδαιμονισμένης φοράς αυτής, και κατέστρεψεν ανθρώπους και οικοδομάς» Ι.Ζαρράφτης [Ιστορία της Κω, 1922]


Ο 6ος αιώνας σηματοδοτεί το τέλος της Κλασικής Αρχαιότητας και την αρχή του Μεσαίωνα. Το 536, μία δραματική ηφαιστειακή έκρηξη προκαλεί ασυνήθιστα κρύο καιρό για πολλά χρόνια, φέρνει τη μαζική πείνα στην Ευρώπη συμπίπτοντας με μια εποχή γενικής κρίσης και τοπικών καταστροφών με περίπου 25 εκ. θύματα. Το 541-542 συμβαίνει η πρώτη πανδημία της βουβωνικής πανώλης [του Ιουστινιανού] που πλήττει την Κωνσταντινούπολη και την υπόλοιπη Βυζαντινή Αυτοκρατορία. Τα δεινά παθήματα του 6ου αιώνα δεν αφήνουν ανεπηρέαστη την Κω όπου κυρίαρχη πλέον θρησκεία είναι ο χριστιανισμός. Από τα μέσα του 3ου αιώνα έχει διαδοθεί η νέα θρησκεία στο νησί. Πολλά αρχαία κτίρια έχουν ήδη μετατραπεί σε εκκλησίες και σε αυτό βοήθησε ο σεισμός του 469 μ.Χ που προήλθε από τον υποθαλάσσιο χώρο μεταξύ Κνίδου και Νισύρου. Με την οικοδομική περίοδο που ακολουθεί η πόλη χάνει τον ρωμαϊκό χαρακτήρα και αποκτά χριστιανική ταυτότητα. Στην θέση των αρχαίων ναών ξεφυτρώνουν μεγάλες και πολλές βασιλικές. Όλα έδειχναν ότι μία περίοδος οικονομικής ευμάρειας και πλούτου ξεδιπλωνόταν σε μία «αναγεννημένη» Κω.

Έκτοτε η Κως μένει κατακαθισμένη;

Το ημερολόγιο ίσως έλεγε Μεγάλη Παρασκευή του 554 μ.Χ,γιά άλλους 9/7/551 ή 552 ή 556. Ξαφνικά, ένας τρομερός σχεδόν επιφανειακός σεισμός με μέγεθος 7+ εκδηλώνεται στον βυθό της Λεκάνης Κω, νότια από την Χαλκήπετρα σε απόσταση 4 χλμ. από την ακτή.
Σε ελάχιστο χρόνο η πόλη της Κω μετατρέπεται σε έναν τεράστιο χωμάτινο σωρό, πάνω στον οποίο βρίσκονταν σκορπισμένες πέτρες, κομμάτια απο μαρμάρινους κίονες και σπασμένα ξύλα. Σύνεφα σκόνης σηκώνονται πάνω από τους σωρούς των κτιρίων και θαμπώνουν τον αέρα. Ελάχιστα σπίτια μένουν όρθια χωρίς ζημιές και μάλιστα, όχι απο εκείνα πού ήταν χτισμένα με κονίαμα και πέτρες ή άλλο στέρεο και πιο ανθεκτικό υλικό, όπως θα ήταν φυσικό, αλλά μόνο κάποια παλιά, χτισμένα με άψητους πλίνθους και πηλό. Ελάχιστοι κάτοικοι εμφανίζονταν σποραδικά, πολύ λυπημένοι και απελπισμένοι για αυτό που τους έτυχε. Ομως τα παθήματα τους δεν τελειώνουν εκεί.
Ο Ι.Ζαρράφτης ως σύγχρονος γεωεπιστήμονας, προσεγγίζει λογικά το αδιανόητο συμβάν και το περιγράφει με μοναδικό τρόπο: «Οι σεισμοί εκείνοι [του 554] οι καταστρεπτικότεροι για όλη την Κω ανέτρεψαν με ανίζηση και καθίζηση όλες τις παράλιες πόλεις της και κατερήμωσαν πολλά μέρη αυτής, ελάχιστα μέρη σώθηκαν. Διότι με τις τρομερές δονήσεις των εκρήξεων αυτών οι σεισμοί επέφεραν καθίζηση, κατά την οποία η θάλασσα ξαφνικά εμφανίστηκε και όρμησε και ως επι το πλείστον τραβήχτηκε, και κατέκλυσε τα παράλια των οικημάτων όλα διαμιάς. Αμέσως μετά μια άλλη σεισμική δόνηση προκάλεσε ανάλογη ανίζηση στο έδαφος, ανάγκασε την θάλασσα που είχε εισχωρήσει, να επιστρέψει...Έκτοτε η Κως μένει κατακαθισμένη για ένα μέτρο, ως φαίνεται από τα θεμέλια των τωρινών οικιών, όπου βρίσκονται τα αρχαία σε βάθος 3-4μ. πολλές φορές δε και 5μ. Φαίνεται δε τούτο στα Κούμπουρνα, στο Ψαλίδι και λοιπούς παραλίους πεδινούς τόπους του νησιού....Η καταστροφή ήταν ανεπανόρθωτη. Οι μεγαλύτερες οικοδομές ήσαν σωροί λίθων. Τα περίφημα πλούσια οικοδομήματα του ξακουστού Ασκληπιείου έγιναν βουνά αρχαίων μαρμάρων. Κατέρρευσαν όλα. Το Γυμνάσιο, το Θέατρο και τόσες άλλες δημόσιες οικοδομές. Από παντού και πάλι έσπευσαν οι φιλάνθρωποι να βοηθήσουν.Αλλά οι άνθρωποι έλειπαν. Ήταν όλοι φονεμένοι. Εχάθησαν οι κάτοικοι αυτής».
Λίγα λεπτά μετά το κύριο σοκ, μια σειρά από τρομερά κύματα ανυψώνονται σε ύψη από 3-35 μέτρα και αρχίζουν αλύπητα να χτυπάνε τις ακτές του νησιού και τις γύρω παράλιες περιοχές του Κεραμεικού Κόλπου για τουλάχιστον 6 ώρες. Τα κύματα εισχωρούν στις χαμηλές πεδιάδες του νησιού, φτάνουν έως το Ασκληπιείο [3,5 χλμ. από την ακτή], ενώ στην Καρδάμαινα εισχωρούν τουλάχιστον 1,5 χλμ. από την ακτογραμμή. Τα μεγάλα κύματα κατέκλυσαν τις επίπεδες παραθαλάσσιες τοποθεσίες και κάλυψαν με ιζήματα ιδίως κατά την επιστροφή τους τα ερείπια από τις παλαιοβασιλικές της Κω [Αγ.Γαβριήλ, Σκανδάριο, Αγ.Φωκά;] της Καρδάμαινας [Αγ.Βαρβάρα, Δωροθέου;, Αγ.Θεότητα], του Ζηπαριού [Αγ.Παύλος και ίσως του Καππαμά] του Μαστιχαριού και του Όρμου της Κεφάλου. Τα νερά της Κω από καθαρά και πόσιμα γίνονται αλμυρά από την δράση του τσουνάμι και ακατάλληλα προς πόση.
«Παντού επικρατεί καταστροφή και ερήμωση, έτσι πού να μην απομένει κανένα στολίδι στην πόλη πέρα από το δοξασμένο όνομα των Ασκληπιαδών και η υπερηφάνεια για τον Ιπποκράτη» αναφέρει ο Αγαθίας ο Σχολαστικός ο οποίος έτυχε να περάσει από την Κω λίγο μετά την τραγωδία.
Από το συμβάν του 554 οι περισσότεροι κάτοικοι της Κω βρίσκουν το θάνατο. Οι ελάχιστοι τυχεροί που επιβίωσαν, βρέθηκαν αντιμέτωποι με την υφαλμύρωση του νερού των πηγών που υδροδοτούσε την πόλη και ισχυρούς μετασεισμούς [με μεγάλυτερο 6+] που διήρκεσαν τουλάχιστον δύο μήνες. Σε συνδιασμό με την επιδημία πανώλης του Ιουστινιανού, που είχε πλήξει προηγουμένως το νησί, είναι το «κερασάκι της τούρτας» και θα συμβάλλει στην δημογραφική και οικονομική παρακμή της Κω.
Οι εναπομείναντες κάτοικοι εγκαταλείπουν τη Συνοικία του Λιμανιού, το Ασκληπιείο, τις Δυτικές Θέρμες, κά. Μαζί τους ο Δαμόχαρις ο τελευταίος Κώος ποιητής της αρχαιότητας, φεύγει από το νησί για την Κων/πολη ή Σμύρνη. Οσοι μένουν στο νησί, πάνε στα βουνά. Για χρόνια ο πληθυσμός της πόλης μειώνεται δραματικά.

Πόσο διήρκησε ο σεισμός;

Αξίζει να τονιστεί ότι ο Υπερμέγιστος του Κεραμεικού δεν έχει σχέση με το φονικό γεγονός που είχε επίκεντρο βορειοανατολικά της Προύσας, [12χλμ. ΒΔ από την Λίμνη Iznik] το οποίο έπληξε την Κωνσταντινούπολη και την Νικομήδεια τον Αύγουστο του 554 μ.Χ, με μέγεθος 7.0 βαθμών.
Ο σεισμός από το Ρήγμα Κω έγινε αισθητός στην Κων/πολη, Παλαιστίνη, Αίγυπτο, Κύπρο αλλά δεν προξένησε τις μακρινές καταστροφές που του αποδίδονται. Άλλωστε το ρήγμα που τον προκάλεσε δεν βρίσκεται στα όρια των πλακών και η δραστηριότητα του επηρεάζει μόνο όμορες περιοχές με τον Κεραμεικό Κόλπο.
Επίσης κάποιοι τον συγχέουν με τον σεισμό του 551 μ.Χ με μέγεθος 6.8 βαθμών που ανέφερε ο Προκόπιος Καισαρεύς. Ενα επεισόδιο που επίσης προκάλεσε τσουνάμι και άφησε πίσω του αρκετά θύματα, όμως είχε επίκεντρο μεταξύ Λουτρών της Αιδηψού και Καμένων Βούρλων του Βόρειου Ευβοϊκού Κόλπου.
Όταν εκδηλώθηκε ο υποθαλάσσιος σεισμός του 554 τα σεισμικά κύματα διαδόθηκαν μακριά από το επίκεντρο που εξακολουθούσε να δονείται. Το σπάσιμο του Ρήγματος Κω έγινε από διάδοση σεισμικών κυμάτων που σε φυσιολογικές συνθήκες μεταφέρονται περίπου 2 χιλιόμετρα το δευτερόλεπτο. Δηλαδή η αναμενόμενη ρήξη για το Ρήγμα Κω, με μήκος τουλάχιστον 60 χλμ.,θα έπρεπε να ήταν λιγότερη των 30 δευτερολέπτων. Όσο μεγαλύτερη είναι η περιοχή του ρήγματος που σπάει, τόσο μεγαλύτερη είναι η διάρκεια του σεισμού. Αλλά, παρατηρήσεις από τις ακτές του νησιού όσο και από συνσεισμικές παράλιες καθιζήσεις στην Τέλενδο, Μύνδο και αλλού υποδηλώνουν ότι η διάρκεια ανακίνησης στο έδαφος μάλλον διήρκησε πολύ περισσότερο από το αναμενόμενο.
Ο σεισμός προκάλεσε τρομερές κατολισθήσεις, πτώσεις μεγάλων βράχων, καταστροφές στη θάλασσα, παράκτια καθίζηση αλλά και εδαφική ροή μεγάλων εκτάσεων, από ρευστοποίηση εξαιτίας της κίνησης των χαλαρών εδαφών πάνω σε μη συμπαγείς σχηματισμούς από θαλάσσιο πηλό, αμμοχάλικο και ρευστοποιημένο υλικό από αρχαία σεισμικά επεισόδια. Μεγάλα παραθαλάσσια τμήματα γης ρευστοποιήθηκαν. Οι καταστροφικές επιπτώσεις του σεισμού έκαναν επιθετικότερη τη διείσδυση των κυμάτων του τσουνάμι που ακολούθησε  στις πεδιάδες του νησιού.
Το σεισμικό περιστατικό συνέβη σε βαθιά λεκάνη από ηφαιστειοϊζηματογενή υλικά, και αυτό από μόνο του θα μπορούσε να δώσει απαντήσεις, όπως για παράδειγμα γιατί ενισχύθηκε και διήρκησε περισσότερο από 30 δευτερόλεπτα, ίσως 2 έως 3 λεπτά. Μήπως έγιναν πολλές ανακλάσεις και συντονισμοί κοντά στο σεισμικό επίκεντρο και για αυτό η ανακίνηση διήρκησε περισσότερο;
Ακόμη και έτσι, δεν πείθει η προσέγγιση ότι το σεισμικό γεγονός εκείνης της ημέρας εκδηλώθηκε με κανονικούς όρους. Κάτι έγινε από ένα μεγάλο σεισμό ή ακολουθία σεισμών που είχε μεγάλη διάρκεια και από το οποίο προέκυψε ένα τεράστιο σε ύψος τοπικό τσουνάμι.

Τι συνέβη την μοιραία μέρα;

Το «Τσουνάμι του Αγαθία» έκανε χρόνο να φτάσει στις ακτές και το ύψος του πιο δυνατού κύματος ήταν πολύ μεγάλο για να είναι το άμεσο αποτέλεσμα του σπασίματος του Ρήγματος Κω. Προκάλεσε σοβαρές ζημιές στο βόρειο τμήμα της Κω και στις πεδιάδες της Καρδάμαινας και Κεφάλου, λίγα λεπτά μετά την εκδήλωση του κύριου σεισμού.
Η δημιουργία του μπορεί να αποδοθεί σε υποθάλασσια κατολίσθηση [ή ολισθήσεις] που συνέβη λίγο χρόνο, ίσως 13-15 λεπτά, μετά το κύριο σοκ. Βυθομετρικά δεδομένα δεν έχω στην διάθεση μου, ωστόσο εκτιμώ ότι άφησε πίσω του μια υποθαλάσσια αμφιθεατρική δομή κοντά στο επίκεντρο που συμφωνεί με την κατολίσθηση.
Οι παράγοντες που καθόρισαν το ύψος και την καταστροφικότητα του τσουνάμι ήταν το μέγεθος του σεισμού, ο όγκος του εκτοπισμένου νερού μετά την κατολίσθηση, η τοπογραφία του θαλάσσιου βυθού που φτάνει τα 700μ. και τα φυσικά εμπόδια. Ο μεγάλος όγκος του νερού απλώθηκε κυρίως προς τα βόρεια και άνοιξε σαν βεντάλια όπου συνάντησε τα χαμηλά βάθη του πλατώ Κω-Σάμου.Τότε τα πράγματα έγιναν πολύ σοβαρά και πήραν ανεξέλεγκτες διαστάσεις. Η μεγάλη πεδιάδα της Κω, άν και μικρότερη τότε, αποδείχτηκε άλλη μια φορά φιλική για την επέλαση του τσουνάμι.
Τα αποτελέσματα του σεισμού ακόμη σήμερα είναι ορατά στις βόρειες και τις νότιες ακτές του νησιού επιβεβαιώνοντας τις εύστοχες παρατηρήσεις του Ζαρράφτη. Η ισχυρή δόνηση έτεινε να ενισχύει την κίνηση σε περιοχές με χαλαρό έδαφος σε σύγκριση με τις βραχώδεις θέσεις.Τα σεισμικά κύματα του 554 είχαν αργή εξασθένηση. Δεν είναι απίθανο να υπήρξε υπολειπόμενη δόνηση που διαδιδόταν πολύ αργά με το χρόνο και ο ρυθμός της εξασθένησης των κυμάτων να ήταν ανεξάρτητος από τις θέσεις της σεισμικής πηγής. Δηλαδή, ίσως συνέβη κάτι ανάλογο που παρατηρείται όταν πυροβολείς με όπλο σε ένα δωμάτιο. Η ηχητική ενέργεια παραμένει για μεγάλο χρονικό διάστημα λόγω των πολλαπλών ανακλάσεων σε άκαμπτο τοίχο, οροφή και πάτωμα του δωματίου. Αυτός ο υπολειπόμενος ήχος έχει μια πολύ σταθερή και ανθεκτική φύση, παρόμοια με τα σεισμικά κύματα, ανεξάρτητα από τις θέσεις πυροβόλησης με όπλο ή από όπου ακούτε τον ήχο στο δωμάτιο.
Ο κύριος σεισμός ενισχύθηκε από υποθαλάσσια κατολίσθηση ή μπορεί να συνοδεύτηκε από δεύτερο γεγονός που συνέβαλε στην αστοχία της λεκάνης από την οποία προήλθε η μεγάλη λασποολίσθηση. Αυτή η ιδιαιτερότητα προκάλεσε τις μεγάλες ζημιές του Υπερμέγιστου όχι μόνο στην Κω αλλά στην Κάλυμνο, Τέλενδο, Ψέριμο, Νίσυρο,Τήλο, Νότια Λέρο, Κάβο Κριός, Μύνδο, Αλικαρνασσό και σε άλλες πόλεις του Κεραμεικού Κόλπου, ιδίως όσες βρίσκονταν σε μία ακτίνα τουλάχιστον 50 χλμ. από το σεισμικό επίκεντρο.

Επιπτώσεις του τσουνάμι στους κατοίκους της βυζαντινής Κω;

Σχετικά με την ένταση του τσουνάμι εάν επιχειρούσαμε να το κατατάξουμε στην 6βάθμια κλίμακα Sieberg-Ambraseys [όπως αυτή τροποποιήθηκε από τον Νικόλαο Αμβράζη το 1962] τότε πρόκειται για ένα γεγονός από πάρα πολύ δυνατό έως καταστροφικό με ολική ή μερική καταστροφή των κτιρίων που είχαν κάποια απόσταση από την παραλία. Κατ΄εκτίμηση ήταν της τάξης των 5+ βαθμών.
Με βάση τις ιστορικές αναφορές δεν είναι παράτολμο να υποθέσουμε ότι το τσουνάμι αφαίρεσε περισσότερες ζωές από το σεισμικό γεγονός που το προκάλεσε. Όλο το νερό από την σειρά κυμάτων που πλημμύρισε τις πεδιάδες του νησιού τελικά επέστρεψε στη θάλασσα μεταφέροντας συντρίμμια και πτώματα μαζί του. Κατέστρεψε ιδιοκτησίες και τα περισσότερα έργα υποδομής. Η απώλεια ζωής προκλήθηκε από την αρχική επίδραση του ίδιου του κύματος του τσουνάμι, όσο και από την ακολουθούμενη ταχεία υποχώρηση του νερού. Επηρέασε τους κατοίκους οδηγώντας σε μακροπρόθεσμα προβλήματα υγείας που σχετίζονταν με το μολυσμένο νερό, την έκθεση και την αυξημένη εξάπλωση νόσων. Οι επιζώντες υπέφεραν από μετατραυματική διαταραχή τουλάχιστον για δύο χρόνια μετά την εκδήλωση. Το τσουνάμι επίσης αποδεκάτισε τα οικοσυστήματα τόσο στις πεδιάδες όσο και στη θάλασσα. Στους κάμπους της Κω, τα ζώα σκοτώθηκαν και φυτά ξεριζώθηκαν. Η πλημμύρα του αλμυρού νερού προκάλεσε και την απώλεια της γονιμότητας του εδάφους στις παράκτιες γεωργικές εκτάσεις περιπλέκοντας ακόμη περισσότερο την κατάσταση. Μετέφερε τεράστιες ποσότητες άμμου, αναμορφώνοντας τις παραλίες. Ισως μετά από αυτό το συμβάν να δημιουργήθηκε ο αμμώδης βραχίονας στο Κούμπουρνο που παρατηρείται σε ιστορικούς χάρτες του νησιού. Η δύναμη των κυμάτων μπορεί να έσκισε ακόμη και βραχώδεις βυθούς, καταστρέφοντας ολόκληρες κοινότητες ζωτικών αλιευτικών πόρων. Ακόμη και η ακατάλληλη καύση μπορεί να είχε προκαλέσει δευτερογενή ζημιά στους κατοίκους και το περιβάλλον της Κω.
Καθώς τα θαλασσινά νερά έφθαναν στην ξηρά, τα πηγάδια πόσιμου νερού μπορεί να μολύνθηκαν από μικροοργανισμούς [βακτήρια, ιούς, παράσιτα] και επηρέασαν αρνητικά την ανθρώπινη υγεία. Τα θαλάσσια άλατα που συνδέονται με την πλημμύρα αλμυρού νερού των παράκτιων πηγών πόσιμου νερού δεν αποτελούν άμεση απειλή για την υγεία. Λόγω της δυσάρεστης γεύσης του αλμυρού νερού, οι περισσότεροι άνθρωποι δεν ήπιαν νερό. Ωστόσο, οι μικροοργανισμοί που προκαλούν ασθένειες και διαδίδονται από την πλημμύρα δεν παράγουν συνήθως ισχυρή γεύση. Νερό με επιβλαβείς μικροοργανισμούς που έχει προσληφθεί ακόμη και σε μικρές ποσότητες, μπορεί να προκαλέσει ασθένειες όπως χρόνια διάρροια, χολέρα και σοβαρές λοιμώξεις. Είναι άμεση απειλή για τη ζωή και ίσως προξένησε σοβαρά προβλήματα υγείας σε όσους επέζησαν.Η χρήση μολυσμένου νερού για τον καθαρισμό μικρών και ανοιχτών πληγών επίσης πρέπει να προκάλεσε σοβαρές λοιμώξεις.
Τα πηγάδια για να υποχωρήσει μεγάλο μέρος της αυξημένης αλατότητας τους έπρεπε να καθαριστούν σωστά και να ξαναγεμίσουν με καθαρό βρόχινο νερό τον υδροφόρο ορίζοντα. Τα ρηχά πηγάδια επηρεάστηκαν περισσότερο από τα βαθύτερα λόγω της υψηλότερης φόρτωσης αλμυρού νερού στο ανώτερο στρώμα του εδάφους. Αν και η ανάκτηση των ρηχών κοιλοτήτων μπορεί να ήταν βραδύτερη από αυτή των βαθύτερων, η αλατότητα των ρηχών πηγαδιών πρέπει να μειώθηκε με την πάροδο του χρόνου. Ομως, πρέπει να πέρασαν αρκετά χρόνια για να επανέλθουν οι υδροφόροι ορίζοντες του νησιού στην προσεισμική κατάσταση.
Κατά τη διάρκεια της ανάκαμψης, οι κάτοικοι πρέπει να έδωσαν προτεραιότητα στην εξασφάλιση καθαρού πόσιμου ύδατος και στα τρόφιμα ιδίως για τους τραυματίες. Πέρα από την άμεση βοήθεια, το κόστος της ανασυγκρότησης αποτέλεσε μακροπρόθεσμο βάρος. Η εξωτερική βοήθεια μάλλον ήταν ελάχιστη. Το συμβάν έπληξε αρκετά κατοικημένα νησιά και πολλές σημαντικές πόλεις της Χερσονήσου της Αλικαρνασσού μία χρονική περίοδο που η Βυζαντινή Αυτοκρατορία αντιμετώπιζε μεγάλα προβλήματα. Οι υποδομές έπρεπε να επισκευαστούν πριν από την ανάκαμψη της οικονομίας της περιοχής και αυτό έγινε ως επι το πλείστον από ίδιες δυνάμεις.

Ηταν το μεγαλύτερο γνωστό τσουνάμι που έπληξε τον Κεραμεικό Κόλπο τα τελευταία 1500 χρόνια. Ακολούθησε ο μέγιστος σεισμός του 1493 μ.Χ, πάλι από το Ρήγμα Κω, που έδωσε τσουνάμι και προκάλεσε μεγάλες καταστροφές στην πόλη αλλά σε καμία περίπτωση δεν είχε, σε ισχύ και μέγεθος τα χαρακτηριστικά που μας περιέγραψε ο Αγαθίας.
Γεγονότα όπως αυτό παρατηρούνται κάθε 900-1000 χρόνια. Ωστόσο, εκτός από τοπικά υπάρχουν και απομακρυσμένα τσουνάμι που μπορούν να κάνουν μεγάλες ζημιές. Οι τοπικές κοινωνίες πρέπει πάντα να είναι έτοιμες, να μην επαναπαύονται και εφησυχάζουν, καθώς τέτοια φαινόμενα είναι βέβαιο ότι θα επαναληφθούν σε ανύποπτο χρόνο, χωρίς καμία προειδοποίηση.

Γεωδίφης

Πηγές

1.Ιστορίαι -Αγαθία Σχολαστικού
2.Κώια-Ι.Ζαρράφτης,1921
3.Scavi e ricerche a Coo[1935-1943]-L.Morricone
4.Η Κάλυμνα της ιστορίας- Γιώργης Ν. Κουκούλης
5.Ιστορία της Νήσου Κω-Β.Χατζηβασιλείου,1990
6.Η αρχιτεκτονική γλυπτική της Κω κατά την παλαιοχριστιανικη περιοδο [4-7 αι.]- Ε. Μηλίτση-Κεχαγιά,2008
7.Γεωλογικός Χάρτης Κω-ΙΓΜΕ
8.Σεισμοί της Ελλάδας-Β.Παπαζάχος
9.Ετοιμότητα σώζει ζωές-Γεωδίφης, 2011
10.USGS,Γεωλογικό Ινστιτούτο ΗΠΑ

​

«Εν μέσω δε του διαπυλίου πεδίου υπάρχει τι πέραμα τερπνόν με το όνομα Γλαυκοπέραμα παρ΄ο πολλοί τάφοι ανεκαλύφθησαν από λάρνακας ευπελεκήτων πρασινολίθων αμυγδαλολίθων και μαρμάρων μετ΄επιτυμβίων  πολλών μαρτυρούντων το διασταύρωμα των οδών, των αγουσών, από τα ΒΑ προς τα ΝΔΒ, όπου θα κατώκουν περί τας 6000» Ι.Ζαρράφτης - Κώια, Αρχαία


Η αρχαιολογική έρευνα έχει φέρει στο φως ένα πολύ ενδιαφέρον καλλιτεχνικό κωακό δημιούργημα, ιδιαίτερα αν αναλογιστούμε ότι έχει κατασκευαστεί από πέτρα που όσες φορές δοκίμασα να ανοίξω με το ατσάλινο σφυράκι μου, πάντοτε το μετάνιωνα. Το άγνωστης προέλευσης γλυπτό είναι φτιαγμένο από γρανιτοειδές [χαλαζιακό μονζονίτη] του Δίκαιου. Πρόκειται για ένα πολύ δύσκολο υλικό για λάξευση που έχει χρησιμοποιηθεί από τους προϊστορικούς κατοίκους του νησιού.
To υλικό που φιλοτέχνησε ο άγνωστος γλύπτης είναι πυριγενές, γεννήθηκε πριν από 12 εκ.χρόνια όταν διαμορφωνόταν ο Κεραμεικός Κόλπος ενώ ακόμη δεν είχε αρχίσει να συγκρούεται η Αφρικανική πλάκα με την μικροπλάκα του Αιγαίου. Το άνοιγμα της τάφρου συνοδεύθηκε από εκχύσεις λάβας που διείσδυσαν βράχους παλαιότερης ηλικίας. Ο μονζονίτης του Δίκαιου σχηματίστηκε βαθιά, υπόγεια, κάτω από 10 χλμ. από την γη και ανυψώθηκε από τις διαδικασίες ανοίγματος της τάφρου και της τοπικής τεκτονικής.
Το περίτεχνο γλυπτό βρίσκεται σε αποθήκη του Κάστρου της Νερατζιάς και θεωρείται ότι είναι πτολεμαϊκών χρόνων [260-235 π.Χ].
Η ταυτότητα του εικονιζόμενου προσώπου του γλυπτού έχει ερμηνευτεί με διαφορετικό τρόπο από τους αρχαιολόγους. Ο Ιταλός αρχαιολόγος L.Laurenzi, επειδή αγνοούσε το υπόλοιπο τμήμα του γλυπτού, απέδωσε την κεφαλή στην Εφέσια Αρτέμιδα. Ο αρχαιολόγος Ν.Σταμπολίδης το ταυτίζει με πορτραίτο του Πτολεμαίου Δ ́ του Φιλοπάτορα [245-204 π.Χ] ή κάποιου προγόνου του. Το γεγονός ότι το κάλυμμα της κεφαλής φέρει πόλο ή μόδιο [καλάθι ζύγισης σιτηρών] έστρεψε την προσοχή προς τον χθόνιο ελληνοαιγυπτιακό θεό Σάραπι [συχνά απεικονιζόταν με πλούσια γενειάδα], που συχνά στην Κω συνδέεται με τον Ασκληπιό και του έχουν αποδοθεί θεραπευτικές ιδιότητες.
Πριν από καιρό, η εύρεση από την αρχαιολόγο Ειρ.Πουπάκη ενός τμήματος που φέρεται ότι ανήκει στο ίδιο γλυπτό, πρόσθεσε μία ακόμη ερμηνεία στην ταυτότητα του. Μάλλον πρόκειται για έναν νεαρό, όμορφο, αυτόχθονα ποτάμιο θεό, άγνωστο μέχρι σήμερα.
Βέβαια δεν είναι σπάνιο το γεγονός να τιμάται ένα ποτάμι. Τα ποτάμια και οι πηγές ήταν ιερά στην μυθολογία μας. Το νερό ήταν ύψιστο αγαθό [η ίδια η  ζωή] του πολιτισμού και της καθημερινότητάς των αρχαίων. Κάθε ποταμός γι αυτούς ήταν αέναος και θείος. Ως θεός έπρεπε να λατρεύεται με ιερά και βωμούς και με’ αυτήν ακριβώς την έννοια του απέδιδαν ιδιαίτερες τιμές. Για παράδειγμα, οι νεαροί και οι νεαρές Αρκάδες μαζεύονταν μία φορά τον χρόνο, στις όχθες της Νέδας, για να κόψουν εκεί τα μακριά μαλλιά τους και τα αφιέρωναν στον ποταμό. Αλλωστε και ο  δεύτερος σε σπουδαιότητα αρχαίος ποιητής μετά τον Όμηρο, Ησίοδος [800 ή 700 π.Χ] έλεγε:«Μη διασχίζετε ποτέ τα νερά των ποταμών με το αιώνιό τους ρέμα, πριν να πείτε μια προσευχή, με τα μάτια προσηλωμένα στα εξαίσιά τους νάματα, πριν να βρέξετε τα χέρια σας στο ευχάριστό τους και καθάριο νερό».
Αυτό που κεντρίζει την σκέψη είναι η απεικόνιση του άγνωστου θεού ως εφήβου και δίχως γένια. Το γεγονός ότι η αναφορά ποταμών σε κωακές επιγραφές δεν ήταν συνήθης [Μ.Segre,Ιταλός επιγραφολόγος], το κάνει ένα ιδιαίτερο και ξεχωριστό εύρημα που αξίζει να ασχοληθούμε λίγο μαζί του.
Αν αποδεχτούμε ότι τα πράγματα έχουν έτσι, ποιό μπορούσε να ήταν το ποτάμι που δρόσιζε και στα νερά του οι αρχαίοι Κώοι έβλεπαν κάθαρση, ανάλογη με εκείνη που αναζητούσαν στους ναούς του Απόλλωνα; Ποιό υδάτινο σώμα τιμούσαν οι αρχαίοι πρόγονοι μας και ταυτόχρονα έπρεπε να δαμάσουν την ορμητικότητα των νερών του;    
Ανατρέχοντας στην γεωμορφολογία και την μυθολογία της Κω θα ήταν αδύνατον να μην επικεντρωθούμε στο Ρέμα Βουρίνα με το θολωτό έργο υδρομάστευσης, τον γεωμύθο του Χάλκωνα και την σχέση του με τον υδρογεωλόγο και μηχανικό Ηρακλή.
Αν πηγαίναμε πίσω στο 3000 π.Χ, θα βλέπαμε ένα ποτάμι με μεγάλες όχθες, πλούσιο σε νερά που κατέβαινε χωρίς εμπόδια, από την Οροσειρά του Σύμπετρου σε πολύ μικρότερη από την τωρινή πεδιάδα. Το Ρέμα Βουρίνα ή Curu Dere για τους Οθωμανούς, πηγάζει από τους πρόποδες του Σύμπετρου [ανατολικά από το Ασκληπιείο] και κατευθύνεται προς την πόλη μέσα από ένα δίκτυο από μικρότερα ρέματα [δες χάρτη].
Ενα από αυτά είναι ο χείμαρρος Γλυκοπέραμα, ο οποίος περνούσε από τον ύψωμα των Σεραγιών πριν τα νερά του καταλήξουν στον Όρμο της Κω. Νότια της αρχαίας ακρόπολης είχαν εγκατασταθεί κατά τους κλασικούς χρόνους τα ξακουστά κεραμικά εργαστήρια της πόλης Κω. Κατά την ανασκαφή των αλλούβιων εδαφών [έχουν δημιουργηθεί από προσχώσεις τουλάχιστον 6000 ετών] που έχουν αναμειχτεί με απορρίμματα αυτών των εργαστηρίων, κάτω από τις πολυτελείς ελληνιστικές οικίες, έχει εντοπιστεί [ανατολικά της Casa Romana] ένα παχύ στρώμα από άμμο και χαλίκια, που σχετίστηκε με υπερχείλιση του χειμάρρου «Γλυκοπέραμα»[Κάντζια, 1994] δηλαδή με μία αρχαία πλημμύρα.
Το Γλυκοπέραμα κατεβαίνει από την τοποθεσία Ασκούπη, κάπου όμως χάνεται και με τον καιρό φαίνεται ότι έχει χάσει την αίγλη του μετά από τις τεχνικές παρεμβάσεις του είδους «εξολοθρευτή». Ιχνη του, περνάνε ανατολικά από την Ρωμαϊκή Οικία, μας λένε ότι παλιά τροφοδοτούσε με νερό και ιζήματα τις Κεντρικές Θέρμες της πόλης. Πόσο σημαντικό μπορούσε να ήταν το νερό του στον πολιτισμό και την καθημερινότητά των Αρχαίων Κώων;
Τα ορμητικά του νερά του τότε ηλικιακά «νέου» ποταμού έφταναν σε μεγαλύτερη λεκάνη απορροής και εναπόθεταν χαλαρά καστανόλευκα αργιλοαμμώδη υλικά τα οποία δημιουργούσαν εκτάσεις γης με λιμνάζοντες κοιλότητες. Τα νερά, οι λάσπες και οι άμμοι που σχηματίζονταν στην πεδιάδα της πρωτεύουσας του νησιού ήταν πλούσια σε στοιχεία αφού προέρχονταν από αποσάθρωση ασβεστολιθικών πετρωμάτων που απαρτίζουν τα γύρω υψώματα και βουνά. Αυτός ο ποταμός, πρώιμος του Πλατύ Ποταμού ξεδίψαγε τους κατοίκους, τροφοδοτούτε με εξαιρετικής ποιότητας πηλό και ήταν πλούσιος σε στοιχεία για τα λουτρά τους. Δεν είναι τυχαίο γεγονός ότι βρέθηκαν εκεί οι Κεντρικές Θέρμες και τα εργαστήρια κεραμικής. Πρόκειται για έναν από τους αρχαιότερους κλάδους και σημαντικότερους παραπόταμους του ευρύτερου υδρογραφικού δικτύου της Βουρίνας, πριν ακόμη το ποταμοχειμάριο  δίκτυο εξαπλωθεί προς τον Αμπάβρη.
Το Γλυκοπέραμα παλαιότερα ήταν ποτάμι μόνιμης ροής όλο τον χρόνο, ενώ το χειμώνα κατέβαζε αρκετό νερό προς τη πόλη. Από τα νερά του ίσως σχηματίστηκαν οι αρχαίοι βάλτοι της πόλης. Κατά το παρελθόν δεν είναι απίθανο να έχει προκαλέσει πολλές πλημμύρες δημιουργώντας πολλές καταστροφές αλλά και θανάτους.
Το ύψωμα Ασκλούπη εκτός από σημαντικός γεωβιότοπος θεωρείται από τα σπουδαιότερα προϊστορικά μέρη του νησιού- ήταν μία από τις πρώτες κατοικίες των χαλκολιθικών Κώων. Η Ασκλούπη αποτελείται από τεφρόλευκους ασβεστόλιθους ηλικίας 161-65 εκ.ετών. Γεωλογικά είναι ένα τεκτονικό ράκος, ένα ύψωμα, που περιβάλλεται από ανάστροφο ρήγμα όπως η Δρακόπετρα, ο Ερημίτης, η Χαλκήπετρα και άλλοι μοναχικοί βραχώδεις λόφοι που στολίζουν το κωακό τοπίο. Υψώθηκε μετά από πολλούς σεισμούς και σήμερα ξετρυπώνει ως ένα εντελώς ανεξάρτητο και απομονωμένο σώμα μικρότερων διαστάσεων.
Το 1943, ο Ιταλός αρχαιολόγος G.Lazzara, γαμπρός του Ι.Ζαρράφτη, κοντά στον χείμαρρο Γλυκοπέραμα βρήκε προϊστορικούς τάφους με ανθρώπινα οστά και πιθάρια από την πρώιμη εποχή του χαλκού [2900-2100 π.Χ]. Η αρχή της εποχής του ορείχαλκου στην Ανατολή, αρχίζει γύρω στο 3300 π.Χ και χαρακτηρίζεται όχι μόνο από αυξανόμενη χρήση του χαλκού αλλά και ανάπτυξη σύνθετων αστικών πολιτισμών.
Η τεχνική του πηλού και το σχήμα των αγγείων της Ασκλούπης μοιάζει με αυτά που βρέθηκαν στην αρχαία Τροία και εν μέρει υποδηλώνει την σημασία του ποταμού για τους Αρχαίους Κώους.
Το Γλυκοπέραμα κατά τον Ν.Ζάρακα είναι ποταμός. Για τον Μ.Σκανδαλίδη το τοπωνύμιο δείχνει πέρασμα που οδηγεί στον Γλυκύ ποταμό χωρίς να σημειώνεται η ακριβής θέση του.
Ο Ζαρράφτης ονομάζει το Γλαυκοπέραμα, το «τερπνόν» πέρασμα. Το Γλαύκος είναι αρχαίο Ελληνικό όνομα, σημαίνει ανοιχτός γαλάζιος. Δεν είναι γνωστό άν ο μικρός Γλαύκος, γιός του Μίνωα, που έπεσε σε πιθάρι και πνίγηκε έχει σχέση με τον άγνωστο θεό που έχει αφιερωθεί το κωακό γλυπτό.
Όμως, ο μύθος του Γλαύκου καθρεφτίζει μια λατρευτική παράδοση για τον θάνατο και την αναγέννηση της ζωής και αποτελεί αναπαράσταση του τρόπου ταφής και της ταρίχευσης σε πιθάρια, διαπιστωμένα κατά τη μινωική εποχή σε πολλούς λαούς της Μεσογείου. O Γλαύκος ήταν μάντης, προστάτης των ναυτικών, των δυτών και των ψαράδων όμως έχει χρησιμοποιηθεί και σε ονόματα ποταμών όπως συμβαίνει σήμερα στην Αχαΐα.

Γεωδίφης

Πηγές

1.Κώια-Ιακ.Ζαρράφτη
2.Τοπωνυμικά και ονοματικά της νήσου Κω- Μιχ.Ε.Σκανδαλίδης
3.Τοπωνύμια της Νήσου Κω -Ν. Ζάρακας [Κωακά]
4.Βικιπαίδεια
5.Sculture inedite di Coo-L.Laurenzi
6.Κωακοί λίθοι και κωακή λιθοξοΐα- Ειρ.Πουπάκη
7.Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού-odysseus.culture.gr
8.Βρετανικός τοπογραφικός χάρτης της Κω,1940[βασισμένος σε ιταλικά δεδομένα του 1930]

​

Σύμφωνα με την αρχαιολογική έρευνα, περίπου 40 μέτρα ΝΑ του Χριστού της Ιερουσαλήμ της Καλύμνου, στα τέλη του 5ου-6ου οικοδομείται μία ακόμη βασιλική, η Αγία Σοφία, ένας τρίκογχος ναός που καταστράφηκε από τον σεισμό του 554 μ.Χ, με μέγεθος 7+ βαθμών. Από τον εσωτερικό διάκοσμο της διασώζονται εντυπωσιακά πολύχρωμα ψηφιδωτά δαπέδου που περιλαμβάνουν πλαίσια με ζώα, ψάρια και μαιανδροειδείς σταυρούς.
Η εκκλησία επισκευάστηκε μετά τον σεισμό, όμως εγκαταλείπεται οριστικά τον 7ο αιώνα. Ενα παρεκκλήσι κατασκευάζεται την Υστεροβυζαντινή περίοδο μπροστά από την αψίδα του Ιερού Βήματος, το οποίο είναι πλέον ερειπωμένο και ίσως καταστράφηκε από τον σεισμό του 1493 μ.Χ με μέγεθος 6.8 βαθμών και επίκεντρο πιο δυτικα από αυτό του 554. Οι ανασκαφές που έγιναν δεν αποκάλυψαν πλήρως το ναό.
Εκτός από την Αγία Σοφία, αρκετά μνημεία και ναοί στην ιστορία της Καλύμνου χάθηκαν από τις συχνές  και βίαιες επισκέψεις του Εγκέλαδου.
Ο Γ.Κουκούλης στο βιβλίο του, η Κάλυμνα της Ιστορίας, μεταξύ άλλων αναφέρει ότι «στην αρχαιότητα η Κάλυμνος υπέφερε πολύ από σεισμούς. Βρέθηκε μία επιγραφή [ψήφισμα του Δήμου Καλυμνίων] του 2ου αιώνα π.Χ που λέει ότι στο νησί γίνονται συνεχείς σεισμοί. Ξέρουμε δε και τον άλλο του 554 κατά τον οποίο βούλιαξε η Πόθαια στη θάλασσα ανάμεσα Μυρτιών και Τελένδου... Κάποτε πριν τον 7ο αιώνα π.Χ έγινε ένας φοβερός σεισμός από τον οποίον χάθηκαν τόσο πολλοί άνθρωποι ώστε αυτοί που επέζησαν ήταν ανεπαρκείς για να καλλιεργήσουν την γη τους και να υπερασπίζουν το νησί τους. Κι αναγκάστηκαν να δεχτούν αποίκους από την Κω [Διοδώρου,βιβλιοθήκη]».
Χερσαία ρήγματα έχει η Κάλυμνος που όμως έχουν ενεργοποιηθεί κατά τους προϊστορικούς χρόνους. Όμως οι ιστορικοί καταστροφικοί σεισμοί της Καλύμνου δεν προήλθαν από τα ρήγματα του νησιού. Το νησί γειτονεύει με σημαντικά υποθαλάσσια σεισμικά κέντρα που είναι σε θέση να δώσουν ισχυρότατα επεισόδια. Το Ρήγμα Gokova, το Ρήγμα Κω και η συστάδα ρηγμάτων της Αμοργού και Αστυπάλαιας έχουν δώσει κατά το παρελθόν πολύ σημαντικούς σεισμούς.
Το περασμένο καλοκαίρι, ο Ιερός Ναός της Παναγίας Καλαμιώτισσας στην Πόθια, υπέστη μικρές ζημιές [εσωτερικά στον τρούλο, κά] από το Ρήγμα  Gokova. Ζημιές σε σπίτια και το οδικό δίκτυο από κατολισθήσεις βράχων καταγράφηκαν στην περιοχή προς τον Άγιο Σάββα και το Καμάρι, ενώ έπεσαν και κάποιες πέτρες από παλιά σπίτια.
Ωστόσο, η δράση του Ρήγματος Κω ήταν πιο καθοριστική στους αρχαίους και παλαιοχριστιανικούς ναούς και ιδιαίτερα στον σημαντικότερο αρχαιολογικό χώρο της Καλύμνου. Ιδιαίτερα οι μέγιστοι σεισμοί της Κω έχουν προκαλέσει μεγάλες ζημιές στην πολιτιστική  κληρονομιά της Καλύμνου.
Οι γεωλογικές διεργασίες μεγάλης κλίμακας που εκδηλώνονται στην τεκτονική τάφρο της Κω επηρεάζουν τα χαλαρά εδάφη και τοπικά τους ελάχιστα συνεκτικούς σχηματισμούς της Καλύμνου.Οι πρόσφατες και παλαιές προσχώσεις, οι χαλαροί ηφαιστειακοί σχηματισμοί όπως και τα κορήματα της κοιλάδας, γεωλογικοί σχηματισμοί με μέση πυκνότητα από 1,5-2 gr/cm3 φαίνεται ότι πρόδωσαν τα ιερά κτίσματα και όχι μόνο.Οι κατολισθήσεις από τα υψώματα, οι καθιζήσεις, τα φαινόμενα εδαφικής ροής από ρευστοποίηση εδάφους συχνά προξένησαν προβλήματα στους κατοίκους και στις κατασκευές τους.
Στον σημερινό οικισμό της Χώρας, κοντά στην Αγία Σοφία,βρίσκεται και ο Ναός του Δαλίου [ή Δηλίου] Απόλλωνα από αρχαίο οικοδομικό υλικό του οποίου οικοδομήθηκε ο Χριστός της Ιερουσαλήμ.
Η λατρευτική χρήση του χώρου ξεκινάει από τις αρχές της 1ης χιλιετίας π. Χ. και φθάνει ως την Παλαιοχριστιανική εποχή, οπότε ανεγέρθηκαν στο χώρο οι 2 μεγάλες παλαιοχριστιανικές βασιλικές,  ο Χριστός της Ιερουσαλήμ και η Αγία Σοφία. Η παράδοση λέει ότι ο Χριστός της Ιερουσαλήμ κτίστηκε από την Αγία Ελένη ή τον Αρκάδιο κατά την επιστροφή τους από την Ιερουσαλήμ, κατά τον 5ο μ.Χ. αιώνα.
Ο Απόλλωνας για χρόνια ήταν ο προστάτης των θαλασσινών της Καλύμνου. Στον αρχαιολογικό χώρο έχουν βρεθεί αγάλματα μεγάλης αξίας. Ο Απόλλωνας προστάτευε τους σφουγγαράδες και αυτοί προσεύχονταν πριν το επίπονο έργο τους και του ζητούσαν να τους δίνει δύναμη και κουράγιο. Επίσης επιγραφές και αγάλματα που έχουν βρεθεί στον συγκεκριμένο χώρο επιβεβαιώνουν την λατρεία του Δία, της Δήμητρας ,του Διόνυσου, της Αφροδίτης και του γαιήοχου Ποσειδώνα.
Μία αναθηματική στήλη των αρχαίων λιμενεργατών της Καλύμνου είναι αφιερωμένη στην Κω, πρωτεύουσα της Ομοπολιτείας, προς τιμή του Δία, της Ήρας, του Απόλλωνα και του Ασφαλείου Ποσειδώνα μετά τον σεισμό του 139 μ.Χ του Αντωνίνου Πίου.
Από την σεισμική δόνηση του Αντωνίνου, με μέγεθος 7,2-7,5 βαθμών και επίκεντρο νότια της Ρόδου, προκλήθηκαν ζημιές στην Κάλυμνο, σε πόλεις της Καρίας [Στρατονίκαια],της Λυκίας, στην Κω, την Σέριφο, τη Σύμη και την Ρόδο. Η Κάλυμνος υπέστη σοβαρές ζημιές από το σεισμό και όχι από το τσουνάμι που εισέβαλε και προχώρησε πολλά χιλιόμετρα στην ξηρά της Ρόδου και φέρεται να χτύπησε και την αρχαία Αλάσαρνα της Καρδάμαινας Κω.
Το ιερό του Απόλλωνα υπήρξε πολιτικό και θρησκευτικό κέντρο και περιλάμβανε οικοδομήματα λατρευτικού και δημόσιου χαρακτήρα, μεταξύ 4ου και 3ου αιώνα π.Χ. Ευρήματα από επιγραφές, βάσεις αγαλμάτων, θραύσματα αγγείων, ειδώλια μαρτυρούν την συνεχή χρήση του χώρου ως λατρευτικού κέντρου. Εκτός από το ναό του Απόλλωνα, υπήρχε και ναός του Ασκληπιού, γυμνάσιο, βουλευτήριο και θέατρο.
Ο αρχαίος ναός του Απόλλωνα ίσως καταστράφηκε από τον μέγιστο των 6,8 βαθμών από τα καμώματα του κοιμώμενου γίγαντα του Δίαυλου Κω-Νισύρου, το 411 π.Χ , τον ίδιο σεισμό που ισοπέδωσε την Κω Μεροπίδα. Πριν λίγα χρόνια, σε αποθέτη βρέθηκαν πολλά μέλη από σπασμένα αγάλματα, λόγω καταστροφής που υπέστη το ιερό τους πρώτους χριστιανικούς αιώνες.

Γεωδίφης

Πηγές

1.Εγκυκλοπαίδεια Μείζονος Ελληνισμού
2.Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού-Μιχαήλ Κουτελλάς αρχαιολόγος /odysseus.culture.gr/
3.Η Κάλυμνα της Ιστορίας-Γ.Κουκούλης
4.Με το Βλέμμα των Περιηγητών/ Isola e Forte di Calamo -Coronelli, Vincenzo[1707]
5.Καλυμνιακά Χρονικά -Αναγνωστήριον Καλύμνου "Αι Μούσαι"
6.Ο γεωμύθος της «πετρωμένης» πριγκιποπούλας και ο μεγάλος σεισμός του 554 https://www.geodifhs.com/kappaomegaiotaalpha/telendos554

​

​
Ο μετεωρίτης Seres, ο οποίος είχε πέσει στην περιοχή των Σερρών (εξ ου και το διεθνές όνομά του) πριν από 200 χρόνια, τον Ιούνιο του 1818, και έκτοτε φυλάσσεται στο Μουσείο Φυσικής Ιστορίας της Βιέννης.
Ο Seres είναι ο μοναδικός μετεωρίτης που έχει ανακτηθεί μέχρι σήμερα από ελληνικό έδαφος και αναφέρεται επίσημα ως ελληνικής προέλευσης στη βάση δεδομένων του διεθνούς Δελτίου Μετεωριτών του Σεληνιακού και Πλανητικού Ινστιτούτου (Meteoritical Bulletin of Lunar & Planetary Institute). Ανήκει στην κατηγορία των χονδριτών (το 86% περίπου των μετεωριτών) και αποτελεί υπόλειμμα των πρώτων σταδίων της δημιουργίας του ηλιακού μας συστήματος, καθώς η ηλικία του εκτιμάται ότι είναι περίπου 4,56 δισεκατομμύρια έτη.
Σύμφωνα με την ιστορία που συνοδεύει το μετεωρίτη, δύο Γερμανοί τον είδαν να πέφτει το 1818 στην περιοχή των Σερρών. Μετά από μερικές μέρες τον βρήκαν και τον παρέδωσαν στον Οθωμανό πασά της περιοχής, αυτός τον έδωσε στον Γερμανό γιατρό του, ο οποίος με τη σειρά του τον έδωσε σε έναν Αυστριακό καθηγητή χημείας, τον Αντρέας Σέρερ. Τελικά, αυτός τον δώρισε στο Μουσείο Φυσικής Ιστορίας της Βιέννης, όπου εκτίθεται από το 1844. Το εν λόγω Μουσείο και το Σμιθσόνιαν της Ουάσιγκτον έχουν σήμερα τις μεγαλύτερες συλλογές μετεωριτών στον κόσμο.
Στη Βιέννη, ο Seres έχει «παρέα» περίπου 10.000 μετεωρίτες που έχουν βρεθεί σε διάφορα μέρη του κόσμου και είναι ένας από τους 1.100 που εκτίθενται μόνιμα. Στα χέρια του αυστριακού μουσείου βρίσκονται 4 κομμάτια από τον «ελληνικό» μετεωρίτη: το μεγαλύτερο (που θα εκτεθεί στην Ελλάδα), έχει βάρος 4,6 κιλά, ένα μικρότερο είναι 1,3 κιλά, ενώ υπάρχουν και δύο άλλα των 52 και 150 γραμμαρίων.
Στη χώρα μας υπάρχουν μερικές ακόμα παλαιότερες ιστορικές πληροφορίες για την πτώση και ανεύρεση μετεωριτών, ωστόσο δεν υπάρχει κανένα απτό δείγμα, ώστε να χαρακτηριστούν επιβεβαιωμένες. Σε αυτές τις περιπτώσεις που χαρακτηρίζονται ως «αμφίβολοι» μετεωρίτες, ανήκουν αναφορές για πτώση μετεωριτών στην περιοχή της Λάρισας (το 1706), στη Θράκη (το 452), στους Δελφούς και στην Κασσάνδρα Χαλκιδικής.
Ο μετεωρίτης θα εκτεθεί για πρώτη φορά στη χώρα μας, στο Μουσείο Ηρακλειδών στο Θησείο της Αθήνας, από τις 7 έως τις 11 Νοεμβρίου.


Πηγή-archaiologia.gr

Περιοχή Νέα Πόρτα, οδός Γρηγορίου Ε΄της πόλης Κω. Θέα από τα δυτικά του τμήματος της οδού Decumanus μπροστά από την Οικία της Αρπαγής της Ευρώπης, Απρίλιος 1940 [φωτογραφία, Λ.Μορικόνε].
Την ρωμαική εποχή η Decumanus της Κω, σύμφωνα με το τμήμα που σώζεται σήμερα με μήκος περίπου 150μ., είχε πλάτος γύρω στα 4,5 μέτρα. Αμφίπλευρα της οδού υπήρχαν πεζοδρόμια με στοές και μαρμάρινες κοινοστοιχίες, ενώ κοντά στην Ακρόπολη ήταν οι πήλινοι αγωγοί νερού και νότια της ο αποχετευτικός αγωγός.
Την επόμενη φορά που θα διασχίσετε με τα πόδια την Decumanus της Δυτικής Αρχαιολογικής Ζώνης, σταθείτε για λίγα λεπτά και κλείστε τα μάτια σας ,αισθανθείτε ότι έχετε δίπλα σας κάτι περισσότερο από μία αρχαία ακρόπολη, που πήρε το όνομα της από το Σεράι [παλάτι] του Οθωμανού Καιμακάμη, και μία πρώην ρωμαική οδό. Στο λόφο υπήρχε μυκηναϊκός οχυρωμένος οικισμός και νεκρόπολη της ιδίας περιόδου, πιο νοτιοδυτικά, προς το αρχαίο Στάδιο.
Η πόλη της Κω σχεδιάστηκε πριν από αιώνες. Ολα τα μνημεία της βρίσκονταν εκεί πριν από την έλευση των Ρωμαίων. Τι θα λέγατε αν κάποιος σας πρότεινε ότι τα αρχαία μνημεία της είχαν προσανατολιστεί σύμφωνα με αστρονομικές θεωρήσεις;
Η σύγχρονη αρχαιολογική έρευνα αναφέρει ότι η πόλη της Κω ιδρύθηκε το 366 π.Χ, και οργανώθηκε με βάση ένα πολεοδομικό σχέδιο του οποίου τα οικοδομικά τετράγωνα είχαν προσανατολισμό από Βορρά προς Νότο.
Ακολούθησε ο ρωμαϊκός πολεοδομικός σχεδιασμός όπου υπήρχε ένα πρότυπο με το οποίο κατασκευάστηκαν όλοι οι δρόμοι. Η Decumanus [ρωμαϊκή οδός] ήταν ένας δρόμος προσανατολισμένος προς Ανατολή-Δύση, ενώ ο Cardo ήταν ο κύριος δρόμος με προσανατολισμό Βορρά-Νότο. Το όνομα Decumanus προέρχεται από το γεγονός ότι η Via Decumana ή Decimana [10η] χώριζε τη 10η Κοόρτη από την 9η στην Ρωμαϊκή Λεγεώνα, όπως και η Via Quintana χώριζε την 5η Κοόρτη από την 6η. Κάθε λεγεώνα διαιρούνταν σε 10 «κοόρτες» και η κάθε «κοόρτη» σε εκατονταρχίες που με την σειρά τους διαιρούνταν σε «κοντεμπούρνιες».
Όλες οι αρχαίες ρωμαϊκές πόλεις, τα κάστρα ή αποικίες ακολούθησαν αυτό το σχέδιο. Κατά κανόνα, στη διασταύρωση αυτών των δύο κύριων γραμμών, βρισκόταν σχεδόν πάντα η κεντρική πλατεία της πόλης.
Ομως, στην Κω πριν την σημερινή οδό Γρηγορίου Ε΄και την ρωμαική Decumanus υπήρχε μία οδός με ανατολικό-δυτικό προσανατολισμό που συνέδεε το Ασκληπιείο με την αρχαία Αγορά [Forum] και κατέληγε στο νοτιοανατολικό τμήμα του τείχους της πόλης, κοντά στην οδό Αστυπάλαιας, στην Κασέρμα δηλαδή εκεί όπου ανατέλει ο ήλιος το καλοκαίρι. Μήπως σχετίζεται με ευθυγράμμιση με την ανατολή του ήλιου στο θερινό ηλιοστάσιο;
Για τους αρχαίους η ηλιακή ανατολή του Σείριου ήταν ένα πολύ σημαντικό γεγονός. Οι κάτοικοι της Υδρούσας[Κέα] θυσίαζαν στον Canis Majoris [Μέγας Κύων] και περίμεναν την ανατολή του Σείριου το καλοκαίρι για να προβλέψουν το μέλλον τους. Αν ο μεγάλος Κύων φαινόταν καθαρά ήταν καλός οιωνός. Η Κέα υπήρξε από τα σημαντικότερα πολιτιστικά κέντρα του Αιγαίου, από το 3000 π.Χ.-1500 π.Χ., οπότε καταστράφηκε από ισχυρούς σεισμούς, σε περίοδο μεγάλης ακμής.
Επίσης, το ημερολόγιο των Αιγυπτίων βασίστηκε στην ηλιακή ανατολή του Σείριου. Ηταν σημαντικό άν ο Σείριος γινόταν ορατός ακριβώς πριν την ανατολή του ήλιου, ειδικά άν αυτό συνέβαινε πριν τις ετήσιες πλημμύρες του Νείλου.
Το θερινό ηλιοστάσιο εγκαινιάζει αστρονομικά το καλοκαίρι στο βόρειο ημισφαίριο, όπου ανήκει και η χώρα μας. Στις 21 Ιουνίου, ο Ήλιος βρίσκεται στο βορειότερο σημείο του στον ουρανό και η μέρα έχει την μεγαλύτερη διάρκεια του έτους, καθώς ο Βόρειος Πόλος της Γης είναι στραμμένος προς τον Ήλιο. Αντίθετα, στο χειμερινό ηλιοστάσιο, ο Βόρειος Πόλος συναντάται στο πιο απομακρυσμένο σημείο από τον Ήλιο. Το ηλιοστάσιο είναι η χρονική στιγμή κατά την οποία ο άξονας της Γης εμφανίζεται στραμμένος όσο περισσότερο προς ή μακριά από τον Ήλιο, συμβαίνει κατά την ετήσια τροχιά της Γης γύρω από αυτόν.
Μία έρευνα Ιταλών επιστημόνων διαπίστωσε μετά από μέτρηση και ανάλυση 38 ιταλικών πόλεων που ιδρύθηκαν από τους Ρωμαίους, ότι ο προσανατολισμός έχει ισχυρές συμβολικές πτυχές που σχετίζονται με την αστρονομία. Μόνο δύο πόλεις από αυτές που σχεδιάστηκαν πριν από 2000 χρόνια και για λόγους ακόμα μυστηριώδεις ευθυγραμμίζονται με την ανατολή του ηλίου στο θερινό ηλιοστάσιο.
Αυτό δεν είναι κάτι νέο, ήδη ο Οβίδιος και ο Πλούταρχος έκαναν γνωστό τη δημιουργία μιας νέας πόλης που βασίστηκε στην εξέταση της πτήσης πουλιών ή άλλων αστρονομικών αναφορών.
Η ιδέα του δικτύου υπήρχε στον ελληνικό κοινωνικό και πολεοδομικό σχεδιασμό, αλλά δεν ήταν διαδεδομένη πριν από τον 5ο αιώνα π.Χ. Το ελληνικό πλέγμα είχε τους δρόμους ευθυγραμμισμένους λαμβάνοντας υπόψη την γεωμορφολογία και ιδιαίτερα το λοφώδες τοπίο της Ελλάδας και της Μικράς Ασίας. Στην αρχαία Πριήνη [δυτική Τουρκία], για παράδειγμα, το ορθογώνιο πλέγμα της πόλης σχεδιάστηκε για να αντιμετωπίσει το επικλινές έδαφος και για να βλέπει προς τον ποταμό και την πόλη της Μιλήτου. Ωστόσο, δεν είναι γνωστό άν πριν τον 5ο αιώνα, οι ελληνικοί οικισμοί σχεδιάζονταν με βάση τις αστρονομικές ευθυγραμμίσεις.  
Στην Κω, την ελληνιστική περίοδο, οι μηχανικοί σχεδίασαν το πλέγμα της πόλης με βάση την τοπική γεωμορφολογία της εποχής. Είχαν να αντιμετωπίσουν ένα βαλτώδες και ενοχλητικό οικοσύστημα, δέλτα με μορφή βεντάλιας και νερά ποταμών που κατέβαιναν ορμητικά στην πόλη και όχι τόσο το επικλινές έδαφος.
Επιπλέον, οι σεισμοί έπαιξαν σημαντικό ρόλο σε όλες τις περιόδους της ιστορίας του νησιού και απασχόλησαν ιδιαίτερα τους ντόπιους ρυμοτόμους. Κάθε φορά που συνέβαινε ένας ισχυρός σεισμός -όπως του 411 π.Χ, 198-199 π.Χ, 139 μ.Χ, 334 μ.Χ, κά - έπρεπε όχι μόνο να προσαρμόσουν τις επιπτώσεις του στον υφιστάμενο σχεδιασμό, αλλά συχνά προσέφυγαν σε πιο ριζοσπαστικές λύσεις όπως  ίδρυση ή μεταφορά οικισμού ή ακόμη και στην αλλαγή των δομικών υλικών με ασφαλέστερα και πιο αντισεισμικά.
Οι πρώτοι κάτοικοι της πρωτεύουσας έφτιαξαν τους οικισμούς τους σε υψώματα κάθως 6000 χρόνια πριν δεν υπήρχε η πεδιάδα. Εκεί έζησαν εξαιτίας του Holocene Climate Optimum μια ζεστή περίοδο, 9000 έως 5000 χρόνια πριν, λόγω αλλαγών στην τροχιά της Γης [κύκλοι Milankovitch]. Εξαιτίας αυτού του γεγονότος, εκτιμώ ότι μεταξύ 4500-3700 π.Χ οι πρώτοι Κώοι ζούσαν σε υψηλότερες θέσεις στους λόφους της Ασκλούπης, του Κοκκινόνερου, της Βουρίνας, κά., όπου υπήρχε άφθονο νερό αλλά και για αμυντικούς λόγους. Οταν άρχισε σταδιακά να δημιουργείται η πεδιάδα σιγά σιγά μετακινούνταν βορειότερα, προς την θάλασσα.
Ο βραχώδης λόφος της Ακρόπολης των Σεραγιών,με ύψος 17μ. από την στάθμη της θάλασσας, χρησιμοποιήθηκε πριν τα ελληνιστικά χρόνια κυρίως για αμυντικούς και γεωλογικούς λόγους. Οι κάτοικοι της πρωτεύουσας φαίνεται ότι επέλεξαν την καλύτερη δυνατή λύση για την οχύρωση τους γύρω από έναν ευαίσθητο και συχνά μεταβαλλόμενο χώρο όπου οι θαλάσσιες δυνάμεις είχαν πάντα το πάνω χέρι. Τότε η ακτογραμμή ήταν πολύ διαφορετική από την σημερινή. Ηταν το μοναδικό υπερυψωμένο μέρος με τις απότομες πλαγιές κοντά στην θάλασσα, βρισκόταν κοντύτερα και έβλεπε την απέναντι μικρασιατική ακτή, περιβαλλόταν από γόνιμα εδάφη, ενώ κοντά του περνούσε ο αρχαίος ποταμός της Βουρίνας με τα πλούσια νερά του. Αργότερα γύρω από τον πρώιμο οχυρό οικισμό αναπτύχθηκε ο πυρήνας της πόλης του συνοικισμού [ή καλύτερα μετοικησμού] ο οποίος επεκτείνεται σε πιο επίπεδο έδαφος, γύρω από τα Σεράγια.

Γεωδίφης

Πηγές
1.Scavi e ricerche a Coo[1935-1943]-L.Morricone
2.Βικιπαίδεια
3.I segreti della antiche citta megalitiche-Giulio Magli
4.Greek and Roman Towns I: Streets.-Bosanquet R. C, 1915

​

Φωτογραφία από τα Σμυριδορυχεία της Νάξου.Το 1824 η Προσωρινή Διοίκηση της Ελλάδος, έχοντας ανάγκη χρηματικών πόρων και θεωρώντας τα έσοδα από την σμύριδα της Νάξου σημαντικά, πήρε υπό την κατοχή της τα κοιτάσματα και έτσι ενοικίαζε πλέον εκείνη το δικαίωμα εκμετάλλευσής τους.
Μετά τη δημιουργία του Ελληνικού κράτους η ''ναξία σμύρις'' θεωρείται ως ένα από τα κυριότερα εξαγωγικά προϊόντα. Με νόμους που ξεκινούν από το 1852 ορίζεται ότι η σμύριδα εξορύσσεται και διατίθεται αποκλειστικά για λογαριασμό του δημοσίου μέσω του Ελληνικού Μονοπωλίου.
Στους κατοίκους των σμυριδοχωριών δίδεται το αποκλειστικό δικαίωμα να την μαζεύουν ή να εξορύσσουν για λογαριασμό του δημοσίου αντί χρηματικού ποσού που θα τους καταβάλλεται και θα προσδιορίζεται από την ποσότητα της σμύριδας που θα παραδίδουν.
Όταν τα επιφανειακά κοιτάσματα εξαντλήθηκαν, οι σμυριδεργάτες άρχισαν να ανοίγουν στοές ψάχνοντας να βρουν «φλέα» (φλέβα) με σμυρίγλι(σμύρι). Οι στοές που άνοιγαν έφθαναν σε βάθος 50 έως 250 μέτρα.
Με τον κανονισμό της σμύριδας, (1877), δίνονται πληροφορίες για τον τρόπο εξόρυξης του ορυκτού και για τους κινδύνους που ενέχουν οι σχετικές εργασίες.
Στους νεώτερους χρόνους, οι παλαιότερες αναφορές για το εμπόριο ναξιακής σμύριδας είναι για την περίοδο 1625 έως 1700.
Το δικαίωμα εκμετάλλευσής της το είχαν οι φεουδάρχες, οι οποίοι ήταν οι απόλυτοι κύριοι και των ορυκτών που εξορύσσονταν και των νερών που πήγαζαν από τα βουνά της επικράτειάς τους.
Με την κατάργηση των φεουδαλικών δικαιωμάτων το 1721, το δικαίωμα εκμετάλλευσης της σμύριδας παραχωρήθηκε στις κοινότητες, που νοίκιαζαν σε εμπόρους το δικαίωμα συλλογής και πώλησής της.
Η σμύριδα της Νάξου εκτοπίστηκε από τη διεθνή αγορά, κυρίως από την τεχνητή σμύριδα [τεχνητό κορούνδιο, που παρασκευάζεται με την μέθοδο Βερνέιγ]. Η σμύριδα είναι πέτρωμα που αποτελείται από κορούνδιο,μαγνητίτη και αιματίτη και η μεγάλη σκληρότητα της την κάνει κατάλληλη για λειαντικό υλικό.
Συναντάται εκτός από την Νάξο, στην Σάμο, Πάρο,Ικαρία κά.Σχηματίζεται από μεταμόρφωση πλούσιων σε αργίλιο ιζημάτων όπως πχ. βωξίτη.

Γεωδίφης

Πηγή-Βικιπαίδεια

​

Στις 21 Ιουλίου 2017, το υποθαλάσσιο περιβάλλον μεταξύ Κω και νησιού Καρά Αντα [αρχαία Αρκόνησος] άλλαξε ριζικά. Εκείνη την νύχτα ένας σεισμός, με μέγεθος 6.6 βαθμών, από την δράση του γειτονικού Ρήγματος Μποντρούμ, προκάλεσε καταστροφές σε περιοχές κοντά και μακριά από το επίκεντρο.
Την στιγμή που 2 νέα παιδιά έχασαν τη ζωή τους, γεννιέται ένα υδάτινο σώμα στο Ψαλίδι, ανατολικά από την πρωτεύουσα της Κω. Κάτω από διαφορετικές συνθήκες δε θα άξιζε να το αναφέρουμε. Αλλά το γεγονός ότι η λιμνούλα δημιουργήθηκε μετά το σημαντικότερο σεισμικό επεισόδιο της περιοχής, από το 1933, μας δίνει την δυνατότητα να εξετάσουμε καλύτερα τις μακροπρόθεσμες επιπτώσεις ενός σεισμού στο τοπίο όσο και στα παράλια οικοσυστήματα του νησιού.  
Ο σεισμός προκάλεσε αλλαγές, στις παράκτιες κλίσεις και μία τεράστια καθίζηση στον βυθό της θάλασσας, που μπορούν να διαρκέσουν χρόνια ή δεκαετίες. Οι υποθαλάσσιες  πλαγιές έγιναν λιγότερο σταθερές και κινητοποιήθηκαν τεράστιες ποσότητες ιζημάτων που δημιούργησαν προβλήματα στις ακτές και στα τεχνικά έργα. Οι αρμόδιοι πρέπει να αντιμετωπίσουν αυτά τα αποτελέσματα, τα οποία αρκετές φορές είναι επικίνδυνα.
Αυτή είναι η συχνά ξεχασμένη επίδραση ενός σεισμού. Δεν είναι μόνο ότι καταστρέφονται  κτίρια και υποδομές. Μπορούν να γεννηθούν νέα νησιά, ποτάμια, λίμνες, κά. Ολόκληρος ο τρόπος λειτουργίας του περιβάλλοντος αλλάζει.
Στο Ψαλίδι, ξαφνικά, ξεπρόβαλε μία νέα λιμνούλα και αυτό δεν είναι κάτι νέο. Σεισμικές λίμνες δεν είναι ασυνήθιστες στον αιγαιακό χώρο ή οπουδήποτε αλλού στον κόσμο. Για παράδειγμα, η εντυπωσιακή γαλαζοπράσινη λίμνη Sarez [βουνά Παμίρ, Τατζικιστάν] γεννήθηκε το 1911, μετά από σεισμό 6.5-7 βαθμών, όταν υλικά από μια κατολίσθηση εμπόδισαν την κοιλάδα του ποταμού Balanan σε υψόμετρο πάνω από 3000μ. από τη στάθμη της θάλασσας. Ωστόσο, αυτή η ομορφιά είναι επικίνδυνη: η τοπική σεισμικότητα μπορεί να καταστρέψει το ασταθές ανάχωμα/ φράγμα και η πλημμύρα που θα ακολουθήσει ίσως είναι καταστροφική για χιλιάδες κατοίκους που ζουν κάτω από τη λίμνη. Ευτυχώς τέτοια προβλήματα[αυτή την φορά] δεν έχουμε στην Κω.
Η Λούρα διαμορφώθηκε από δευτερογενείς διεργασίες που συνόδευσαν τον σεισμό του περασμένου καλοκαιριού. Σε απόσταση μόλις 12,5χλμ. από το επίκεντρο του σεισμού, νερό θαλασσινό από τσουνάμι εισχώρησε σε κοιλότητα που σχηματίστηκε από καθίζηση εξαιτίας της ρευστοποίησης του χαλαρού εδάφους της περιοχής. Υπό την πίεση του υπόγειου νερού το έδαφος άρχισε να αυξάνεται, με αποτέλεσμα τα σωματίδια του εδάφους να μην μπορούν πλέον να υποστηρίξουν το βάρος και το κορεσμένο έδαφος άρχισε να δρα σαν υγρό. Καθώς έρεε το εκτοξευόμενο ρευστοποιημένο υλικό προκάλεσε πλημμύρες και άφηνε κοιλότητες. Το θαλασσινό νερό εισχώρησε στις  κοιλότητες και αναμείχθηκε με ρευστοποιημένο υγρό.
Στις 21/7/2017, η λιμνούλα είχε εμβαδόν 841 τετρ.μέτρα και περίμετρο περίπου 140 μ. Για να κρατηθεί ζωντανή και να μην ξεραθεί πρέπει ο ρυθμός τροφοδοσίας της να υπερισχύει της εξάτμισης και εφόσον δεν άρει την συγκατάθεση της η θαλάσσια διάβρωση.
Περίπου ένα χρόνο μετά, στις 7/8/2018, μειώθηκαν οι διαστάσεις της και το εμβαδόν έπεσε σε 465 τετρ.μέτρα και η περίμετρος σε 94μ. Το νερό της έχει πλέον ph=7.91 σε θερμοκρασία 27,9 βαθμών Κελσίου και είναι ως επι το πλείστον υφάλμυρο.
Τέτοια φαινόμενα δεν είναι ασυνήθιστα στο χρονοντούλαπο του νησιού. Αλλά η ιστορία πίσω από αυτή την όμορφη λιμνούλα, άν και κάπως ανησυχητική, έχει πολλά να διδάξει.
Στην Κω υπάρχουν 3 τοποθεσίες με την ονομασία Λάμπη. Η Λάμπη του Σκανδάριου, η  Λάμπη του Τιγκακιού και η Λάμπη του Ψαλιδιού κοντά στην νεογέννητη Λούρα. Για τον Μ.Σκανδαλίδη το τοπωνύμιο Λάμπη έχει σχέση με την αρχαία λέξη «λάμπη ή λάπη» που σημαίνει ακαθαρσίες οι οποίες σχηματίζονται σε λιμνάζοντα νερά. Ομως, εάν επιχειρούσαμε να αποκωδικοποιήσουμε την τοπική γεωμορφολογία, ο όρος Λάμπη υποδηλώνει κάτι περισσότερο: Τοποθεσία με λιμνάζοντα νερά σε μεγάλη εδαφική κοιλότητα, κατά πάσα πιθανότητα τεκτονικής προέλευσης, που βρίσκεται κοντά στην ακτή.
Τον Μεσαίωνα, οι παραθαλάσσιες λίμνες έδωσαν στο νησί το όνομα Lango. Είναι λογικό αφού δεν είναι εύκολο να συναντήσεις στο Αιγαίο ένα νησί με τόσες παράλιες και σχετικά μεγάλες λίμνες για το μέγεθος του. Συχνά η Κως αναφέρεται ως Isola di Lago [σημαίνει νησί της λίμνης] από τους περιηγητές όπως ο C.Buondelmonti, ο O.Dapper, ο P.Coronelli και άλλους.
Αξίζει για λίγο να σταθούμε στον χάρτη του Ιταλού γιατρού και γεωγράφου Giuseppe Rosaccio [1530-1620] που εκδόθηκε το 1598. Στον χάρτη διακρίνονται 2 μεγάλες λίμνες, απουσιάζει του Ψαλιδιού, κατά τον 16ο αιώνα. Η Λάμπη του Τιγκακιού [Αλυκή] βρίσκεται σε λάθος θέση. Πιθανολογώ ότι αρχικά κάποιος περιηγητής υπέπεσε σε λάθος, είτε επειδή παρατήρησε με όργανο μειωμένης οπτικής ανάκλασης [τηλεσκόπια δεν υπήρχαν μέχρι το 1608] από πλεούμενο και την τοποθέτησε κοντά στην Κέφαλο ή επηρεασμένος από το γραπτό του Στράβωνα εκτίμησε ότι η Αλυκή είναι η Στομαλίμνη. Οι επόμενοι απλά αντέγραψαν το λάθος και έτσι εμφανίζεται η Αλυκή έξω από την Κέφαλο σε μεσαιωνικούς χάρτες και χαρακτικά.
Πριν από αυτούς, ο Στράβων μίλησε για την Στομαλίμνη «από Δύσεως δε το Δρέκανον και κώμη [μεγάλος οικισμός] καλούμενην Στομαλίμνη». Όμως, η Στομαλίμνη πιστεύω ότι δεν είναι μεσαιωνική, όπως κάποιοι ερευνητές έχουν αναφέρει, αλλά πιο παλιά υπόθεση. Αφορά μία εποχή γύρω από το διάστημα 64 π.Χ. -24 μ.Χ όπου έζησε ο διάσημος γεωγράφος, τότε που η ακτογραμμή του νησιού ήταν πολύ διαφορετική από την τωρινή.
Η κώμη του Στράβωνα ήταν λιμνοθαλάσσιος οικισμός που βρισκόταν, δυτικά του Ακρ.Δρέκανου, περίπου 37 χλμ. [200 στάδια] από την πόλη της Κω κάπου μεταξύ του Λιμιώνα και Κοχυλάρι, κοντά στο ομώνυμο ρήγμα που δραστηριοποιήθηκε από τον τρομερό σεισμό του 1493. Η παράκτια γεωλογία βοηθά να υποθέσουμε ότι εκεί υπήρχε μία αρχαία λίμνη που κάποια στιγμή χάθηκε.Αλλωστε στις βόρειες ακτές του νησιού υπήρξαν και άλλες λίμνες/λιμνοθάλασσες  που χάθηκαν τα τελευταία 10.000 χρόνια.
Η Κως παλιά ονομαζόταν Νυμφαία.Το όνομα έχει χρησιμοποιηθεί και σε άλλα νησάκια του Αιγαίου, όμως η Κως είναι η σπουδαιότερη από τις αρχαίες Νυμφαίες, όχι μόνο επειδή ήταν η μεγαλύτερη αλλά λόγω των άφθονων νερών της. Η εκτεταμένη πεδιάδα με τις μεγάλες κοιλότητες της, σε αρκετά σημεία κάτω από την θαλάσσια στάθμη, έχει την δυνατότητα να παγιδεύει, ακόμη και ελάχιστο βρόχινο νερό, περισσότερο από κάθε άλλο γεωλογικό σχηματισμό. Οι νύμφες θεωρούνταν πνεύματα που σχετίζονται με το νερό και βρίσκονταν στα ποτάμια, στις πηγές και ιδίως τις λίμνες. Συνόδευαν πάντα το νερό, τονίζοντας έτσι τη μεγάλη του σημασία για την ύπαρξη ζωής.
Εκτός από το όνομα, σημαντικά πρόσωπα ή σύμβολα που αναφέρονται στην ιστορία του νησιού όπως ο τρομερός Τέρμερος[τερμέρια δεινά], ο γενάρχης Ηρακλής, το Άντρο των Νυμφών, ο κάβουρας [αρχαίο σύμβολο της πόλης] και πολλά άλλα, σχετίζονται και με το πλούσιο λιμναίο και κατά διαστήματα ελώδες περιβάλλον του νησιού, το οποίο από την μία έφερνε αγαθά για ευημερία από την άλλη ήταν κατάρα, λόγω των μολύνσεων,επιδημιών, κά, που προκαλούσαν τα στάσιμα νερά  στην υγεία των κατοίκων και των ζώων του.
Τα υδάτινα σώματα του νησιού που σήμερα αποτελούν σημαντικούς βιότοπους του, είναι απομεινάρια από παλαιότερες και μεγαλύτερες λίμνες ή λιμνοθάλασσες του παρελθόντος.
Τα δεδομένα που έχω στην διάθεση με οδηγούν να εκτιμήσω ότι οι μεγάλες εδαφικές κοιλότητες τους διαμορφώθηκαν από μέγιστους σεισμούς του νησιού των τελευταίων 10.000 χρόνων. Ιδίως οι τελευταίοι ιστορικοί, του 411 π.Χ, 554 μ.Χ και 1493 μ.Χ, με μεγέθη από 6.8-7+ φαίνεται ότι άφησαν πίσω τους εδαφικές παραμορφώσεις λόγω ρευστοποίησης που προκάλεσαν μεγάλου μεγέθους αστοχίες εδαφικής ροής. Ο συγκεκριμένος μηχανισμός, δεν έχει να κάνει με απλή καθίζηση. Προκαλείται μόνο κατά τη διάρκεια σεισμικής δόνησης, λαμβάνει χώρα με μεγάλη ταχύτητα με αποτέλεσμα να έχει προκαλέσει έντονες εδαφικές μετατοπίσεις σε τοπικό επίπεδο.
Οι Λάμπες της Κω είναι μεγάλες εδαφικές κοιλότητες με μία ιδιαιτερότητα που αξίζει να τονιστεί. Περιέχουν θαλάσσιο πηλό και ρευστοποιημένο υλικό από τους αρχαίους σεισμούς, στο κάτω από το έδαφος στρώμα τους. Πρόκειται για μη συμπαγή σχηματισμό από άργιλο και θαλάσσια ιζήματα [άμμο και χαλίκια] που δημιουργήθηκε τα τελευταία 6.000 χρόνια, ο οποίος μπορεί να προκαλέσει τεράστια προβλήματα στις παράλιες περιοχές. Ισως σε αυτόν τον σχηματισμό να οφείλεται και η μεγάλη εδαφική ροή που παρατηρείται από την κίνηση των χαλαρών εδαφών της πεδιάδας του νησιού κατά την διάρκεια ενός ισχυρού σεισμού.
Έρευνες έχουν δείξει ότι το χαλαρό υπέδαφος της Λάμπης αδυνατεί να ανταποκριθεί σε 2 με 3 συνεχόμενες κρούσεις ενός εκσκαφέα, ενώ για παράδειγμα στον Αγ.Νεκτάριο το βραχώδες υπόβαθρο ανταποκρίνεται ακόμη και σε 30-40 κρούσεις. Από γεωτρήσεις που έχουν γίνει στην περιοχή της Λάμπης όπου τα εδάφη είναι αρκετά κορεσμένα σε νερό και με υδροφόρο ορίζοντα σε βάθος 0,4-1,4 μέτρα, έχει διαπιστωθεί ότι το έδαφος έχει προδιάθεση για ρευστοποίηση και αστοχία. Τα προαναφερθέντα ισχύουν και για άλλες τοποθεσίες του νησιού με ανάλογα εδάφη όπως Τιγκάκι, Μαρμάρι, Μαστιχάρι, Καρδάμαινα και Καμάρι.
Τέλος, επιστρέφοντας στην Λούρα του Ψαλιδιού μπορούμε να πούμε ότι πλέον διανύει το δεύτερο έτος της νιότης της. Μέχρι στιγμής παρά τις όποιες απώλειες φαίνεται ότι καταφέρνει να επιβιώσει σε ένα δύσκολο και μη φιλικό για αυτή περιβάλλον. Δεν φταίει μόνο το κλίμα και η γεωλογία αλλά και οι δραστηριότητες του είδους εξολοθρευτή. Είναι βέβαιο ότι θα εξαφανιστεί με την πάροδο του χρόνου. Αυτό που θα μείνει είναι μία ακόμη εδαφική κοιλότητα[γούρνα] που θα υπενθυμίζει ότι κάποτε έγινε ένα σημαντικό τεκτονικό επεισόδιο από την πλούσια σεισμική ιστορία του νησιού.

Γεωδίφης

Πηγές

1.USGS, Γεωλογικό Ινστιτούτο Αμερικής
2.Βικιπαίδεια
3.Ιστοσελίδα ,Με το Βλέμμα των Περιηγητών-Χάρτης της Κω -Lango
[ROSACCIO, Giuseppe. Viaggio da Venetia, a Costantinopoli :per mare, e per terra & insieme quello di Terra Santa, da Gioseppe Rosaccio, con brevità descritto, nel quale, oltre à settantadui disegni, di geografia e corografia si discorre, quanto in esso viaggio si ritroua, cioè : città, castelli, porti, golfi, isole, monti, fiumi è mari : opera utile à mercanti, marinari & à studiosi di geografia, Βενετία, Giacomo Franco, 1598.]
4.Τοπωνυμικά και ονοματικά της νήσου Κω- Μιχάλης Ευστ. Σκανδαλίδης

​

Η νοτιοανατολική πλευρά του βουνού Etna στη Σικελία ολισθαίνει προς τη θάλασσα με ρυθμό αρκετά εκατοστά ετησίως. Αυτό μπορεί να μην ακούγεται πολύ, αλλά το είδος της πίεσης που δημιουργεί αυτή η κίνηση μέσα στα ηφαίστειο μπορεί να προκαλέσει καταστροφικές κατολισθήσεις.
Αν μια μέρα αυξήσει σημαντικά την κίνηση της Αίτνας τότε θα μπορούσε να έχει σοβαρές συνέπειες. Οι ερευνητές υπογραμμίζουν ότι αυτό σημαίνει ότι η Αίτνα είναι πιο επιρρεπής σε καταστροφική κατάρρευση από ό, τι είχε θεωρηθεί προηγουμένως και ότι το ίδιο μπορεί να ισχύει για άλλα ηφαίστεια των παράκτιων και νησιωτικών περιοχών [π.χ όπως της Νισύρου].
Η νέα έρευνα απαντά για πρώτη φορά σε αυτό που συμβαίνει στους υποθαλάσσιους πρόποδες του ηφαιστείου, 1200 μέτρα κάτω από την επιφάνεια της θάλασσας και 12 χιλιόμετρα από την ακτή.
Τι σημαίνει αυτό για την Αίτνα; Μπορούμε να πούμε με βεβαιότητα ότι η καταστροφική κατάρρευση, στην οποία ένας ολόκληρος τομέας ενός ηφαιστείου ολισθαίνει σε μια γιγαντιαία κατολίσθηση, έχει συμβεί στην κατωφερική πλευρά και άλλων ηφαιστείων. Η καταστροφή που προκλήθηκε από τέτοια γεγονότα, τα οποία συμβαίνουν σε όλο τον κόσμο περίπου 4 φορές τον αιώνα, σημαίνει ότι πρέπει να ληφθεί σοβαρά υπόψη η πιθανότητα.
Τα στοιχεία δείχνουν ότι το ύψος της κίνησης είναι μικρότερη στη κορυφή και μεγαλύτερη στους πρόποδες του ηφαιστείου. Αλλά αν η κίνηση προκλήθηκε από το μάγμα μέσα στην Αίτνα τότε η μεγαλύτερη κίνηση θα συνέβαινε κοντά στο ηφαιστειακό κέντρο. Οι ερευνητές διαπίστωσαν επίσης ότι η κίνηση του θαλάσσιου βυθού σε απόσταση 12 χιλιομέτρων από την ακτή επικεντρώνεται σε ένα μόνο γεωλογικό ρήγμα. Αλλά κοντά στην ακτή, η καταπόνηση χωρίζεται μεταξύ δύο συστημάτων ρηγμάτων. Όλα αυτά υποδηλώνουν ότι η κίνηση ξεκινά  στην ανοικτή θάλασσα και εξαπλώνεται προς την κορυφή. Δεν υπήρξαν σχετικοί σεισμοί κατά τη διάρκεια ενός επεισοδίου 8 ημερών, υποδεικνύοντας ότι η κίνηση δεν προκλήθηκε από σεισμική δραστηριότητα. Αντ 'αυτού, είναι πιθανό να είναι τα αποτελέσματα της βαρύτητας τραβώντας το ηφαίστειο προς την θάλασσα.
Πριν από 8000 χρόνια μια τεράστια ηφαιστειακή κατολίσθηση στα ανοικτά του ηφαιστείου της Αίτνας, στην Σικελία προκάλεσε μεγατσουνάμι που κατέστρεψε αρκετούς οικισμούς στην ανατολική ακτή της Μεσογείου. Ηταν ένα από τα σημαντικότερα γνωστά προϊστορικά τσουνάμι.


Γεωδίφης

Πηγές
1.theconversation.com
2.Βικιπαίδεια

​

Το 1984, στην Κω έγινε μία ενδιαφέρουσα ανακάλυψη από την αείμνηστη αρχαιολόγο Χάρι Κάντζια. Στην Πλατεία Ανταγόρα, επί των οδών Πεισάνδρου και Μεροπίδος, βρέθηκε ένα εγκαταλελειμμένο εργαστήρι χρωμάτων. Ο χώρος στην ανατολική αρχαία αγορά της πόλης δεν λειτούργησε ως ένα απλό ατελιέ αλλά για την παραγωγή χρωμάτων και έφερε έντονα ίχνη θέρμανσης και κατεργασίας υλικού [πυράκτωση]. Επιπλέον ανακαλύφθηκε και καμίνι με υπολείμματα καύσης που είχαν αναμειχθεί με ορυκτές και χημικές ουσίες.
Το δάπεδο του εργαστηρίου ήταν κατασκευασμένο από πήλινες πλάκες, το καμίνι από πλάκες πηλού που είχαν ξεραθεί στον ήλιο, μία τεχνική που χρησιμοποιούσαν οι αγγειοπλαστες της Καρδάμαινας, ενώ ο διαχωριστικός τοίχος του κτιρίου ήταν από ιγκνιμβρίτη κόκκινο ίσως της Κεφάλου, ένα εξαίρετο μονωτικό υλικό.
Το εργαστήριο λειτούργησε από την πρώτη ελληνιστική έως την πρώιμη ρωμαϊκή περίοδο. Πιθανόν καταστράφηκε από τον σεισμό του Αντωνίνου Πίου, το 139 μ.Χ και από τότε εγκαταλείφθηκε η παραγωγή χρωμάτων στο νησί. Ηταν ένα δραστήριο εργαστήριο, όπου γινόταν παρασκευή τεχνητών χρωστικών υλικών. Στο δίχωρο δωμάτιο εντοπίστηκαν ορυκτά όπως ο αιματίτης [κοκκινόγια για τους ντόπιους], γκαιτίτης, γιαροσίτης και σελαδονίτης [πρασινόγια]. Επίσης βρέθηκε  τεχνητή επεξεργασία αιματίτη μέ μόλυβδο. Η αρχαιολογική έρευνα έδειξε ότι κατάλοιπα προήλθαν από παραγωγή μολύβδου, με τη διαδικασία διαχωρισμού του αργύρου και του μολύβδου από το κράμα του αργυρούχου μολύβδου με τη μέθοδο της κυπέλλωσης που έχει περιγραφεί από τον Πλίνιο.
Το αξιοπερίεργο είναι ότι ο μολυβδαινίτης όπως και τα άλλα ορυκτά του δεν ήταν γνωστά στην αρχαιότητα. Συχνά οι αρχαίοι μπέρδευαν την μολυβδαινική ώχρα με την ώχρα του σιδήρου. Για τους παλιούς ήταν μέταλλο 3,5 φορές βαρύτερο από το νερό. Νόμιζαν ότι είναι το ίδιο με τον θειούχο σίδηρο διότι και αυτό μαυρίζει τα χέρια και μπορούσαν να γράψουν χαρακτήρες. Όμως ο Σχέελος δίδαξε την διαφορά και ο Γέλμος διαπίστωσε ότι ήταν καθαρό μέταλλο. Πρόκειται για ένα καταπληκτικό υλικό που σχεδόν δεν τήκεται ούτε διαλύεται σε οξέα και εκεί κρύβεται το μυστικό του που γνώριζαν οι Κώοι τεχνίτες πριν τον Σχέελο.
Για την παραγωγή του μολύβδου αναγκαία πρώτη ύλη είναι η λιθάργυρος που ήταν γνωστή ως μολύβδαινα. Στον αρχαίο κόσμο μολύβδαινα είναι ένα ορυκτό του μολύβδου.  Για τους αρχαίους η μολύβδαινα, ο μόλυβδος, η μολυβδίς, το plumbago κ.ά. ήταν κάθε μαύρη μαλακή ορυκτή ύλη [γαληνίτη, μολυβδαινίτη, γραφίτη] μεταλλικής όψης που θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί για γραφή.
Συχνά ανέφεραν την μολύβδαινα του Ιπποκράτη δηλαδή τη σκουριά που σχηματίζεται ως κατακάθι του μολύβδου -την λιθάργυρο που βρέθηκε στο εργαστήριο της οδού Μεροπίδος. Οι αρχαίοι γιατροί γεωλόγοι, όπως ο πρωτοπόρος Ιπποκράτης, την χρησιμοποιούσαν σε ασθένειες της μήτρας, των αυτιών κά. Επίσης η υψηλή αντοχή του σε οξειδοαναγωγή κάνει το μολυβδαίνιο ιδανικό υλικό για λάμες. Αυτό το μυστικό ήταν γνωστό στα ιατρικά εργαλεια της εποχής του Ιπποκράτη, όπως αυτά που βρέθηκαν στο Ασκληπιείο. Για τον Πλίνιο η μολύβδαινα του Ομήρου είναι η μολύβδινη σφαίρα που δένεται πάνω από το αγκίστρι στην πετονιά.
Όμως, το μολυβδαίνιο είναι απαραίτητο και για τη διατροφή μας. Συναντάται σε όσπρια, λάχανα, μαρούλια, δημητριακά, ηλιόσπορους και συκώτι. Σε περισσότερα από 15 γνωστά ένζυμα η λειτουργία τους στηρίζεται στο μολυβδαίνιο. Χρησιμοποιείται από τα βακτηρίδια για τη μετατροπή του αζώτου της ατμόσφαιρας σε ιόν αμμωνίου και αυτό χρησιμοποιείται στη σύνθεση πρωτεϊνών από τα φυτά. Επίσης τα φύκη χρησιμοποιούν μολυβδαίνιο για να απαλλαγούν από το θειάφι που διαφεύγει στην ατμόσφαιρα. Για τους γλάρους η μυρωδιά του τους οδηγεί στην αναζήτηση τροφής. Τα πρώτα άρματα μάχης του Α' Παγκόσμιου Πολέμου ήταν θωρακισμένα από μαγγάνιο που όμως αποδείχθηκε ότι τα διαπερνούσαν εύκολα τα βλήματα. Το πρόβλημα λύθηκε με τις προσμίξεις μολυβδαινίου με χάλυβα. Αντί για φωσφορικά λιπάσματα στις αναδασώσεις το μολυβδαίνιο μπορεί να κάνει καλύτερη δουλειά. Σε περιοχή της Κίνας παρατηρήθηκαν πολύ αυξημένα περιστατικά καρκίνου του οισοφάγου που αποδόθηκαν στη χαμηλή περιεκτικότητα του εδάφους σε μολυβδαίνιο. Οταν τα λιπάσματα εμπλουτίστηκαν με άλατα μολυβδαινίου, η ασθένεια υποχώρησε. Ομως αξίζει να αναφερθεί ότι το μητρικό πέτρωμα είναι ραδιενεργό και η οποιαδήποτε χρήση του πρέπει να γίνεται με φειδώ και σε ανοιχτό χώρο.
Το κωακό εργαστήριο ίσως ήταν από τα παλαιότερα σε διαχωρισμό αργυρομόλυβδου του αρχαίου κόσμου. Τα μεταλλεύματα του μολυβδαινίτη μετά την εξόρυξη τους χρειάζονται εμπλουτισμό. Ενα ερώτημα που μπορεί να τεθεί από που προμηθεύονταν την μολύβδαινα οι αρχαίοι Κώοι. Ηταν εισαγόμενη ή ντόπια;
Ο μολυβδαινίτης στην Κω εμφανίζεται στο Παλιό Πυλί, στην Ράχη και τον Ελαιώνα. Το ορυκτό έχει λάμψη μεταλλική με χρώμα μολυβδότεφρο με κυανωπή απόχρωση. Συναντάται διάσπαρτο σε κοιτάσματα επαφής μαζί με χαλκοπυρίτη και σιδηροπυρίτη. Από τα πορφυρικά κοιτάσματα χαλκού συχνά προέρχεται ως παραπροιόν. Επίσης υπάρχει και η μολυβδαινική ώχρα ένα άλλο γνωστό ορυκτό του μολυβδαίνιου με χρώμα από κίτρινο έως πορτοκαλί. Μάλλον σχηματίστηκε κατά το στάδιο κρυστάλλωσης του χαλαζιακού μονζονίτη και συνδέεται με την διείσδυση του μαγματικού σώματος σε ανώτερα στρώματα.
Ο τοπικός μονζονίτης χρησιμοποιείτο από την προϊστορική περίοδο για την κατασκευή εργαλείων και χειρόμυλων. Τέλος της κλασικής περιόδου, χρησιμοποιήθηκε από τοπικά εργαστήρια στην κατασκευή μεγάλων αγγείων όπως οι όλμοι, γεγονός που μαρτυράει τις εξαιρετικές γνώσεις των Κώων λιθοξόων. Επίσης παραπροϊόν του χρησιμοποιήθηκε στο καινοτόμο, για την εποχή του, εργαστήριο χρωμάτων. Την υστερορρωμαϊκή περίοδο, λαξευόταν για μονολιθικούς αρράβδωτους κίονες. Κατά την παλαιοχριστιανική περίοδο, οι κίονες του κοσμούν αρκετές εκκλησίες  του νησιού.
Από τον σεισμό του 554 μ.Χ και μετά το πέτρωμα ξεχνιέται από τους ντόπιους τεχνίτες. Μόνο γεωλόγοι και αρχαιολόγοι ασχολούνται με αυτό, έως ότου, ο φίλος μου ο Μάνος μου στέλνει ένα άρθρο που αναφέρει: «Οι Τούρκοι αγοράζουν την Κω. Στο Λαγούδι και το Παλαιό Πυλί υπάρχουν μεγάλα κοιτάσματα σπανιότατου ορυκτού, το οποίο καλείται χαλαζιακός μονζονίτης, που είναι το πολυτιμότερο είδος του διοξειδίου του πολυκρυσταλλικού πυριτίου. Ο γιός της πρώην πρωθυπουργού της Τουρκίας Τανσού Τσιλέρ -της κρίσεως των Ιμίων-που κατάγεται από την ορεινή περιοχή του Κοναριού της Κω [όχι μακριά από το κοίτασμα του κωακού μονζονίτη] ενδιαφέρεται για τον ορυκτό πλούτο της περιοχής, προκειμένου να προχωρήσει σε ευρύ φάσμα κατασκευής φωτοβολταϊκών κυττάρων.Και το πολυκρυσταλλικό πυρίτιο είναι απαραίτητο στοιχείο της κατασκευής φωτοβολταϊκών κυττάρων.»
Την μολύβδαινα των αρχαίων Κώων δεν αναζητά μόνο ο γιός της Τσιλέρ. Πρόκειται για ορυκτό που αντέχει σε υψηλές θερμοκρασίες, σε διάβρωση από οξέα και η υψηλή θερμική και ηλεκτρική αγωγιμότητα του το κάνει πολύ χρήσιμο στη βιομηχανία. Η προσθήκη του αυξάνει την ανθεκτικότητα και σκληρότητα του χάλυβα, του χυτοσιδήρου και εφαρμόζεται σε νέες τεχνολογίες. Σήμερα ο μόλυβδος χρησιμοποιείται στις μπαταρίες, τις κατασκευές, τα πυρομαχικά, σωλήνες τηλεόρασης, πυρηνική θωράκιση, κεραμικά, βάρη, και σωλήνες ή δοχεία. Οι ΗΠΑ είναι ο μεγαλύτερος παραγωγός κατανάλωσης και ανακύκλωσης του μολύβδου. Είναι το υλικό που ίσως αντικαταστήσει τα μικροτσίπ από πυρίτιο του υπολογιστή.
Μία ένοχη αλήθεια λέει ότι για το ορυκτό ενδιαφέρεται όλος ο κόσμος εκτός από τους απογόνους του Ιπποκράτη. Οι ανοξείδωτοι χάλυβες και σίδερα, τα χημικά και λιπαντικά, τα εξαρτήματα αυτοκινήτων, ο εξοπλισμός κατασκευής, οι σωληνώσεις μεταφοράς φυσικού αερίου, οι λαμπτήρες είναι όλα αναγκαία και πολύτιμα υλικά για τον πολιτισμό μας.

Γεωδίφης

Πηγές

1.Εργαστήριο παρασκευής χρωμάτων στην αγορά της Κω-Κανζια.Χ/Κουζέλη,1987
2.Βικιπαίδεια
3.Ορυκτά ,Πετρώματα και Πολιτισμός-Νικολάου Μ. Μιχαήλ
4.USGS-Γεωλογικό Ινστιτούτο Αμερικής
5.Μελέτη των Χρωστικών του Εργαστηρίου Χρωμάτων της Αρχαίας Αγοράς της Κω με μη Καταστρεπτικές Φυσικοχημικές Τεχνικές -Κωστομητσοπούλου-Μαρκέτου Αριάδνη
6.egerssi.gr/12263-2-Παναγιώτης Αποστόλου
7.Πληροφορίες-Μάνος Μαστρογιώργης,Γ.Κασιώτης

​

​«Κι αν ο «μαύρος χρυσός» διαμορφώνει σήμερα τα σύγχρονα σύνορα, καθορίζει πολιτικές, «γεννά» πολέμους, παίζει καθοριστικό ρόλο στη διαμόρφωση του πεπρωμένου των εθνών, στην ανάπτυξη των στρατιωτικών στρατηγικών και των στρατηγικών του παγκόσμιου εμπορίου, στο παρελθόν ήταν τα πολύτιμα μέταλλα (ο πραγματικός χρυσός και το ασήμι), που υπήρξαν το μέσο και η αιτία, το όχημα και το «όπλο» για τη μετατροπή του μικρού και ανίσχυρου βασίλειου των Μακεδόνων στη Βόρεια Ελλάδα, σε μια σημαντική ηγεμονία και την πρώτη μεγάλη Αυτοκρατορία της Ευρώπης.Δεν ήταν τυχαίο το ότι ο Φίλιππος πρώτα φρόντισε να εκστρατεύσει και να αποκτήσει τον έλεγχο σημαντικών κοιτασμάτων χρυσού, αργύρου και χαλκού στις περιοχές με χρυσοφόρα εδάφη βόρεια, ανατολικά και δυτικά του βασιλείου του και αρκετά χρόνια αργότερα να εκστρατεύσει εναντίον των Αθηνών.Το στρατηγικό όραμα, το θάρρος, οι ηγετικές ικανότητες, οι πολιτικές δεξιότητες, η ωριμότητα και η αστείρευτη ενέργεια αποτέλεσαν τα βασικά χαρακτηριστικά της επιτυχίας του Φιλίππου, για να μεταμορφώσει ένα ανίσχυρο Βασίλειο στο πρώτο ευρωπαϊκό κράτος, μέσα σε μια μόνον γενιά και να αλλάξει την πορεία της παγκόσμιας ιστορίας .Το διμεταλλικό νόμισμα χάρη στο Φίλιππο κυριαρχούσε πλέον στη Βόρεια Ελλάδα και σε μεγάλο μέρος του Αιγαίου. Η πιο αξιοσημείωτη, τρίτη και τελευταία, περίοδος της κυριαρχίας του Φιλίππου, από το 342 μέχρι τη δολοφονία του το 336 π.Χ., σημαδεύτηκε από την κατάκτηση μεγάλου τμήματος της Θράκης με τους πλούσιους μεταλλευτικούς και γεωργικούς πόρους και από τη συνένωση των Ελλήνων για πρώτη φορά, με σκοπό να ξεκινήσει την εκστρατεία εναντίον των Περσών. Τα επιτεύγματά του μέσα σε μία μόνο γενιά άλλαξαν για πάντα τη Μακεδονία και την Ελλάδα και συνέθεσαν το πολιτικό, στρατιωτικό και οικονομικό υπόβαθρο για την κατάκτηση της Εγγύς Ανατολής από τον Μέγα Αλέξανδρο. Αυτό που έπαιξε καθοριστικό ρόλο στην επιτυχία του Φιλίππου ήταν η διορατικότητά του στο να θέσει υπό τον έλεγχό του τα κοιτάσματα των πολύτιμων μετάλλων στη βόρεια Ελλάδα και στα Βαλκάνια. Ο πλούτος που αποκτήθηκε από αυτά του επέτρεψαν σε μεγάλο βαθμό την επίτευξη των φιλοδοξιών του σε συνδυασμό με την ικανότητα του γιου του να δημιουργήσει τη δική του ένδοξη ιστορία.»

Αυστραλός καθηγητής γεωλογίας –με ειδίκευση στην οικονομία της γεωλογίας– James Ross, σε διάλεξή του στο Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης,

Πηγή: ΑΠΕ-ΜΠΕ ​