Μετά την τελευταία εποχή των Παγετώνων -πριν περίπου 11.700 χρόνια-αρχίζει μία νέα γεωλογική εποχή(Ολόκαινος), με ζεστό και σχετικά σταθερό κλίμα. Οι κινήσεις των ηπείρων λόγω των τεκτονικών πλακών είναι περιορισμένες, δεν ξεπερνούν το ένα χιλιόμετρο. Ο πάγος λιώνει και προκαλεί την παγκόσμια θαλάσσια στάθμη να αυξηθεί περίπου 35-180 μέτρα στις αρχές του Ολόκαινου. Όμως αργότερα η στάθμη της θάλασσας που είχε φτάσει σε ένα μέγιστο πριν από 6.000 χρόνια, υποχωρεί και παραμένει από τότε ως έχει.
Τα τελευταία 5.000 χρόνια οι άνθρωποι είχαν τεράστια επίδραση στο φυσικό περιβάλλον της Κω όπως μας μαρτυρούν γεωλογικά και αρχαιολογικά κατάλοιπα. Οι αυξανόμενες ανάγκες του τροφοσυλλέκτη, η αποψίλωση των δασών, η μετατροπή της γης σε γεωργικές εκτάσεις προκάλεσαν σημαντικές οικολογικές αλλαγές και βοήθησαν στην επιτάχυνση της διάβρωσης του εδάφους.
Σεισμοί αυτό το διάστημα ήταν ως επί το πλείστον λίγοι, αλλά μερικές φορές καταστροφικοί ανυψώνοντας κάποια μέτρα το έδαφος. Την ίδια περίοδο η εκρηκτική ηφαιστειότητα εντελώς απουσιάζει. Τα ποταμοχειμάρρεια υλικά, οι άμμοι και τα χαλίκια στο υπέδαφος μας λένε ότι οι προσχώσεις των κοιλάδων είχαν το πάνω χέρι στην διαμόρφωση του πρόσφατου φυσικού τοπίου.
Δίχως εμπόδια, κατέβαιναν ορμητικά τα νερά των ποταμών(τότε συνεχούς ροής& με μεγαλύτερες λεκάνες απορροής) από τα ψηλότερα σημεία εναπόθεταν χαλαρά καστανοκίτρινα αργιλοαμμώδη υλικά τα οποία από την αργή μερική αποσύνθεση φυτικών υπολειμμάτων που συγκεντρώνονταν υπό συνθήκες ελλιπούς αποστράγγισης δημιουργούσαν εκτάσεις γης με λιμνάζοντα νερά με την χαρακτηριστική βλάστηση του οικοσυστήματος του βάλτου(Λάμπη,Τιγκάκι). Τα νερά, οι λάσπες και οι άμμοι που σχηματίζονταν στην πεδιάδα της πρωτεύουσας του νησιού ήταν πλούσια σε στοιχεία όπως το ασβέστιο,νάτριο, μαγνήσιο, σίδηρο, αρσενικό, κάλιο, μαγγάνιο κά καθόσον προέρχονταν από την αποσάθρωση πετρωμάτων που συνθέτουν τα γύρω υψώματα και βουνά.
Οι αρχαίοι Κώοι από νωρίς αντιλήφθηκαν τις θεραπευτικές ιδιότητες των μεταλλικών νερών κάποιων πηγών ιδίως από τα αλλοιωμένα πετρώματα του γεωθερμικού πεδίου της Βόρκας/Βουρίνας, του Σούλου ,της Αγίας Ειρήνης κά ή ποταμών(Κοκκινόνερο,Αχτενιά κά).Με τον χρόνο είδαν ότι χαλαρώνουν κάνοντας καλό στον σωματικό και τον πνευματικό καθαρισμό, για αυτό τον λόγο άρχισαν να χρησιμοποιούν τόσο τα νερά του Κοκκινόνερου όσο και τις λάσπες(φαρμακευτικές άργιλοι) της Βόρκας. Εμπειρικά γνώριζαν ότι τα μέταλλα θείο,διοξείδιο του πυριτίου,ράδιο,σελήνιο κά καθώς και τα ανόργανα άλατα δεν ήταν επικίνδυνες φυσικές βρομιές και ότι μπορούσαν να απορροφηθούν από το δέρμα. Αργότερα ο Ιπποκράτης μελετώντας τα νερά και τις πηγές της Κω ήταν ο πρώτος που τις κατηγοριοποίησε και κατέγραψε τις ασθένειες στις οποίες είχαν ευεργετική επίδραση,ενώ ο Ηρόδοτος από την γειτονική Αλικαρνασσό αναφέρει ότι ήταν ο πρώτος που παρατήρησε την θεραπευτική τους επίδραση στον άνθρωπο.
Έτσι πρέπει να ξεκίνησε η λουτροθεραπεία(spa) στο νησί. Αρχικά περιελάμβανε μόνο ιαματικά νερά όμως με το πέρασμα του χρόνου προστέθηκαν και άλλα όπως το μασάζ με κινούμενο νερό,οι τρόποι χαλάρωσης, η ψυχαγωγία ή διέγερση.
Στην Δυτική Αρχαιολογική ζώνη της Κω κοντά στο περίφημο ψηφιδωτό με τον μύθο της Κρίσης του Πάριδος, νότια στους εντυπωσιακούς αναστηλωμένους δωρικούς κίονες η ύπαρξη των Δυτικών Θερμών- ένα ρωμαϊκό συγκρότημα με λουτρά του 3ου μ.Χ αιώνα εγκατεστημένο στα ερείπια ενός παλαιότερου κτίσματος (πολύ πιθανό ελληνιστικής περιόδου)- όσο και των Βόρειων Θερμών αλλά και η πηγή του Ιπποκράτη στην Πλατεία Ρήγα Φερραίου, καθώς και τα θολωτά λουτρά στους αρχαιολογικούς χώρους της πόλης αλλά και της ζώνης του Ασκληπιείου αφηγούνται και ''ψιθυρίζουν'' το μεγαλείο της αρχαίας λουτρόπολης της Κω.
Πηγές σήμερα στην πόλη δεν υπάρχουν ωστόσο τα μεταλλικά νερά με φυσικά κανάλια ή τεχνικά έργα ήταν εύκολο να φτάσουν στην πόλη. Αν ανατρέξουμε σε χάρτη του 1844(Ross) θα δούμε ότι το ρέμα της Βουρίνας έφθανε μέχρι την πόλη της Κω. Μπορεί σήμερα να έχει ελάχιστη ή και καθόλου ζωή στα νερά του όμως πριν κάποια χρόνια ίσως ήταν το σημαντικότερο της ευρύτερης περιοχής.
Οι χώροι εγκατάστασης των Θερμών πιθανόν να είχαν χρησιμοποιηθεί από τους προϊστορικούς κατοίκους. Γύρω από αυτούς αργότερα ίδρυσαν εγκαταστάσεις και δημόσια λουτρά με γυμναστήρια για τη χαλάρωση και την προσωπική υγιεινή οι αρχαίοι Ρωμαίοι για τους οποίους η λουτροθεραπεία ήταν αναγκαία. Ωστόσο, δανείστηκαν αυτή την συνήθεια από τους προγόνους μας που χρησιμοποίησαν τα δημόσια λουτρά δημιουργώντας χώρους που αποτέλεσαν τη βάση για τις σύγχρονες διαδικασίες Spa.
Οι αρχαίες πόλεις χτιζόταν σε σημεία επιλεγμένα με τρόπο που να παρέχεται μεταξύ των άλλων προϋποθέσεων και εύκολη υδροδότηση των κατοίκων. Στις μεγάλες πόλεις εκτός απ' το ότι είχαν πολύ καλό δίκτυο ύδρευσης και αποχέτευσης, είχαν επίσης δίκτυο ζεστού νερού.
Τα υδραγωγεία των Ρωμαίων που μετέφεραν νερό στις πόλεις εξακολουθούν να είναι διάσημα. Ενδιαφέρουσα είναι η τεχνική που χρησιμοποιούσαν όπου χρειαζόταν να τρυπήσουν κάποιο βράχο για να περάσει το νερό. Θέρμαιναν τον βράχο με φωτιά και στην συνέχεια τον κρύωναν απότομα με νερό. Η απότομη συστολή του βράχου λόγω του νερού μετά την διαστολή του απ' την φωτιά, προκαλούσε συνήθως ράγισμα και αποκόλληση ενός τμήματός του. Μετά συνέχιζαν το ίδιο πιο μέσα μέχρι να πετύχουν πλήρη διάτρηση!
Με την επέκταση της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, τα δημόσια λουτρά εξαπλώθηκαν σε ολόκληρη τη λεκάνη της Μεσογείου, την Ευρώπη και τη Β.Αφρική. Τα αρχαία ρωμαϊκά υδραγωγεία της Κω μας δείχνουν την διαδρομή του νερού της Βουρίνας που έφτανε στα λουτρά και πως αυτά θερμαίνονταν(caldarioum). Οι Ρωμαίοι συνήθιζαν να φτιάχνουν τα λουτρά στις ευρωπαϊκές αποικίες τους κοντά σε φυσικές πηγές. Αργότερα οι χώροι αυτοί έγιναν κέντρα διασκέδασης της τότε ρωμαϊκής κοινωνίας. Οι βιβλιοθήκες, τα γυμναστήρια, μετέπειτα έγιναν μέρος των συγκροτημάτων των λουτρών. Οι Ρωμαίοι χρησιμοποίησαν τις ιαματικές πηγές για να απαλλαγούν από τον αβάσταχτο πόνο των ρευματισμών, της αρθρίτιδας και για να αντιμετωπίσουν τις επιπτώσεις της υπερκατανάλωσης τροφής.
Μετά το θάνατο του Κωνσταντίνου το 337 μ.Χ, οι λεγεώνες του ρωμαϊκού στρατού εγκατέλειψαν τις απομακρυσμένες επαρχίες και τα δημόσια λουτρά είτε καταστράφηκαν από φυσικά φαινόμενα(κυρίως σεισμοί) ή σταμάτησαν να χρησιμοποιούνται από τους ντόπιους πληθυσμούς.
Επί Τουρκοκρατίας αναπτύχθηκαν τα τουρκικά χαμάμ( ατμόλουτρα )που απέβλεπαν στον σωματικό εξαγνισμό και χαλάρωση , στηρίζονταν στα Αραβικά Λουτρά ωστόσο έχασαν την αίγλη τους και σταμάτησαν να αποτελούν το γιατρό της καθημερινότητας της τοπικής κοινωνίας. Από τότε έπαψαν να προσφέρουν τις υπηρεσίες τους στον ντόπιο πληθυσμό και εγκαταλείφθηκαν οριστικά.
Σήμερα γεωθερμικό spa συναντάται σε πολλές ηφαιστειακές περιοχές του πλανήτη όπως το Blue Lagoon ένα από τα πιο γνωστά αξιοθέατα στην Ισλανδία. Το spa βρίσκεται στο πεδίο λάβας Grindavík στη χερσόνησο Reykjanes, νοτιοδυτική Ισλανδία. Η λιμνοθάλασσα δημιουργήθηκε από την τεχνητή απορροή από το κοντινό εργοστάσιο ενέργειας Svartsengi, που αντλεί το γεωθερμικά θερμαινόμενο νερό από ένα μίλι κάτω από την επιφάνεια. Αφού το χρησιμοποιήσει για να τρέξει τουρμπίνες που παράγουν ηλεκτρική ενέργεια, η περίσσεια του νερού τροφοδοτείται στη λιμνοθάλασσα. Το νερό ανανεώνεται κάθε 2 ημέρες. Τα ζεστά νερά είναι πλούσια σε μέταλλα όπως το διοξείδιο του πυριτίου και του θείου και το μπάνιο στο Blue Lagoon είναι διάσημο καθώς βοηθά πολλούς ανθρώπους που πάσχουν από ασθένειες του δέρματος, όπως η ψωρίαση. Η θερμοκρασία του νερού στο λούσιμο και το μπάνιο στην λιμνοθάλασσα είναι 40° C και είναι ευχάριστο όλο το χρόνο, ακόμη και σε συνθήκες παγετού.
Η παράδοση του αυθεντικού spa , τουλάχιστον από τις αρχές του 4ου αιώνα της αρχαίας λουτρόπολης της Κω, χάθηκε, το μόνο που έχει απομείνει και σε ταξιδεύει στο χρόνο είναι τα ερείπια ενός ένδοξου παρελθόντος από τις σωζόμενες θέρμες του νησιού.
Γεωδίφης
Πηγές
1.Ιστορία της Νήσου Κω-Β. Χατζηβασιλείου
2.Βικιπαίδεια
3.amusingplanet.com
4.odysseus.culture.gr/
5.Η Κως μέσα από τα χαρακτικά των Ευρωπαίων περιηγητών και χαρτογράφων(15-19ος αιώνας)-Αλέκος.Ι.Μάρκογλου
Τα τελευταία 5.000 χρόνια οι άνθρωποι είχαν τεράστια επίδραση στο φυσικό περιβάλλον της Κω όπως μας μαρτυρούν γεωλογικά και αρχαιολογικά κατάλοιπα. Οι αυξανόμενες ανάγκες του τροφοσυλλέκτη, η αποψίλωση των δασών, η μετατροπή της γης σε γεωργικές εκτάσεις προκάλεσαν σημαντικές οικολογικές αλλαγές και βοήθησαν στην επιτάχυνση της διάβρωσης του εδάφους.
Σεισμοί αυτό το διάστημα ήταν ως επί το πλείστον λίγοι, αλλά μερικές φορές καταστροφικοί ανυψώνοντας κάποια μέτρα το έδαφος. Την ίδια περίοδο η εκρηκτική ηφαιστειότητα εντελώς απουσιάζει. Τα ποταμοχειμάρρεια υλικά, οι άμμοι και τα χαλίκια στο υπέδαφος μας λένε ότι οι προσχώσεις των κοιλάδων είχαν το πάνω χέρι στην διαμόρφωση του πρόσφατου φυσικού τοπίου.
Δίχως εμπόδια, κατέβαιναν ορμητικά τα νερά των ποταμών(τότε συνεχούς ροής& με μεγαλύτερες λεκάνες απορροής) από τα ψηλότερα σημεία εναπόθεταν χαλαρά καστανοκίτρινα αργιλοαμμώδη υλικά τα οποία από την αργή μερική αποσύνθεση φυτικών υπολειμμάτων που συγκεντρώνονταν υπό συνθήκες ελλιπούς αποστράγγισης δημιουργούσαν εκτάσεις γης με λιμνάζοντα νερά με την χαρακτηριστική βλάστηση του οικοσυστήματος του βάλτου(Λάμπη,Τιγκάκι). Τα νερά, οι λάσπες και οι άμμοι που σχηματίζονταν στην πεδιάδα της πρωτεύουσας του νησιού ήταν πλούσια σε στοιχεία όπως το ασβέστιο,νάτριο, μαγνήσιο, σίδηρο, αρσενικό, κάλιο, μαγγάνιο κά καθόσον προέρχονταν από την αποσάθρωση πετρωμάτων που συνθέτουν τα γύρω υψώματα και βουνά.
Οι αρχαίοι Κώοι από νωρίς αντιλήφθηκαν τις θεραπευτικές ιδιότητες των μεταλλικών νερών κάποιων πηγών ιδίως από τα αλλοιωμένα πετρώματα του γεωθερμικού πεδίου της Βόρκας/Βουρίνας, του Σούλου ,της Αγίας Ειρήνης κά ή ποταμών(Κοκκινόνερο,Αχτενιά κά).Με τον χρόνο είδαν ότι χαλαρώνουν κάνοντας καλό στον σωματικό και τον πνευματικό καθαρισμό, για αυτό τον λόγο άρχισαν να χρησιμοποιούν τόσο τα νερά του Κοκκινόνερου όσο και τις λάσπες(φαρμακευτικές άργιλοι) της Βόρκας. Εμπειρικά γνώριζαν ότι τα μέταλλα θείο,διοξείδιο του πυριτίου,ράδιο,σελήνιο κά καθώς και τα ανόργανα άλατα δεν ήταν επικίνδυνες φυσικές βρομιές και ότι μπορούσαν να απορροφηθούν από το δέρμα. Αργότερα ο Ιπποκράτης μελετώντας τα νερά και τις πηγές της Κω ήταν ο πρώτος που τις κατηγοριοποίησε και κατέγραψε τις ασθένειες στις οποίες είχαν ευεργετική επίδραση,ενώ ο Ηρόδοτος από την γειτονική Αλικαρνασσό αναφέρει ότι ήταν ο πρώτος που παρατήρησε την θεραπευτική τους επίδραση στον άνθρωπο.
Έτσι πρέπει να ξεκίνησε η λουτροθεραπεία(spa) στο νησί. Αρχικά περιελάμβανε μόνο ιαματικά νερά όμως με το πέρασμα του χρόνου προστέθηκαν και άλλα όπως το μασάζ με κινούμενο νερό,οι τρόποι χαλάρωσης, η ψυχαγωγία ή διέγερση.
Στην Δυτική Αρχαιολογική ζώνη της Κω κοντά στο περίφημο ψηφιδωτό με τον μύθο της Κρίσης του Πάριδος, νότια στους εντυπωσιακούς αναστηλωμένους δωρικούς κίονες η ύπαρξη των Δυτικών Θερμών- ένα ρωμαϊκό συγκρότημα με λουτρά του 3ου μ.Χ αιώνα εγκατεστημένο στα ερείπια ενός παλαιότερου κτίσματος (πολύ πιθανό ελληνιστικής περιόδου)- όσο και των Βόρειων Θερμών αλλά και η πηγή του Ιπποκράτη στην Πλατεία Ρήγα Φερραίου, καθώς και τα θολωτά λουτρά στους αρχαιολογικούς χώρους της πόλης αλλά και της ζώνης του Ασκληπιείου αφηγούνται και ''ψιθυρίζουν'' το μεγαλείο της αρχαίας λουτρόπολης της Κω.
Πηγές σήμερα στην πόλη δεν υπάρχουν ωστόσο τα μεταλλικά νερά με φυσικά κανάλια ή τεχνικά έργα ήταν εύκολο να φτάσουν στην πόλη. Αν ανατρέξουμε σε χάρτη του 1844(Ross) θα δούμε ότι το ρέμα της Βουρίνας έφθανε μέχρι την πόλη της Κω. Μπορεί σήμερα να έχει ελάχιστη ή και καθόλου ζωή στα νερά του όμως πριν κάποια χρόνια ίσως ήταν το σημαντικότερο της ευρύτερης περιοχής.
Οι χώροι εγκατάστασης των Θερμών πιθανόν να είχαν χρησιμοποιηθεί από τους προϊστορικούς κατοίκους. Γύρω από αυτούς αργότερα ίδρυσαν εγκαταστάσεις και δημόσια λουτρά με γυμναστήρια για τη χαλάρωση και την προσωπική υγιεινή οι αρχαίοι Ρωμαίοι για τους οποίους η λουτροθεραπεία ήταν αναγκαία. Ωστόσο, δανείστηκαν αυτή την συνήθεια από τους προγόνους μας που χρησιμοποίησαν τα δημόσια λουτρά δημιουργώντας χώρους που αποτέλεσαν τη βάση για τις σύγχρονες διαδικασίες Spa.
Οι αρχαίες πόλεις χτιζόταν σε σημεία επιλεγμένα με τρόπο που να παρέχεται μεταξύ των άλλων προϋποθέσεων και εύκολη υδροδότηση των κατοίκων. Στις μεγάλες πόλεις εκτός απ' το ότι είχαν πολύ καλό δίκτυο ύδρευσης και αποχέτευσης, είχαν επίσης δίκτυο ζεστού νερού.
Τα υδραγωγεία των Ρωμαίων που μετέφεραν νερό στις πόλεις εξακολουθούν να είναι διάσημα. Ενδιαφέρουσα είναι η τεχνική που χρησιμοποιούσαν όπου χρειαζόταν να τρυπήσουν κάποιο βράχο για να περάσει το νερό. Θέρμαιναν τον βράχο με φωτιά και στην συνέχεια τον κρύωναν απότομα με νερό. Η απότομη συστολή του βράχου λόγω του νερού μετά την διαστολή του απ' την φωτιά, προκαλούσε συνήθως ράγισμα και αποκόλληση ενός τμήματός του. Μετά συνέχιζαν το ίδιο πιο μέσα μέχρι να πετύχουν πλήρη διάτρηση!
Με την επέκταση της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, τα δημόσια λουτρά εξαπλώθηκαν σε ολόκληρη τη λεκάνη της Μεσογείου, την Ευρώπη και τη Β.Αφρική. Τα αρχαία ρωμαϊκά υδραγωγεία της Κω μας δείχνουν την διαδρομή του νερού της Βουρίνας που έφτανε στα λουτρά και πως αυτά θερμαίνονταν(caldarioum). Οι Ρωμαίοι συνήθιζαν να φτιάχνουν τα λουτρά στις ευρωπαϊκές αποικίες τους κοντά σε φυσικές πηγές. Αργότερα οι χώροι αυτοί έγιναν κέντρα διασκέδασης της τότε ρωμαϊκής κοινωνίας. Οι βιβλιοθήκες, τα γυμναστήρια, μετέπειτα έγιναν μέρος των συγκροτημάτων των λουτρών. Οι Ρωμαίοι χρησιμοποίησαν τις ιαματικές πηγές για να απαλλαγούν από τον αβάσταχτο πόνο των ρευματισμών, της αρθρίτιδας και για να αντιμετωπίσουν τις επιπτώσεις της υπερκατανάλωσης τροφής.
Μετά το θάνατο του Κωνσταντίνου το 337 μ.Χ, οι λεγεώνες του ρωμαϊκού στρατού εγκατέλειψαν τις απομακρυσμένες επαρχίες και τα δημόσια λουτρά είτε καταστράφηκαν από φυσικά φαινόμενα(κυρίως σεισμοί) ή σταμάτησαν να χρησιμοποιούνται από τους ντόπιους πληθυσμούς.
Επί Τουρκοκρατίας αναπτύχθηκαν τα τουρκικά χαμάμ( ατμόλουτρα )που απέβλεπαν στον σωματικό εξαγνισμό και χαλάρωση , στηρίζονταν στα Αραβικά Λουτρά ωστόσο έχασαν την αίγλη τους και σταμάτησαν να αποτελούν το γιατρό της καθημερινότητας της τοπικής κοινωνίας. Από τότε έπαψαν να προσφέρουν τις υπηρεσίες τους στον ντόπιο πληθυσμό και εγκαταλείφθηκαν οριστικά.
Σήμερα γεωθερμικό spa συναντάται σε πολλές ηφαιστειακές περιοχές του πλανήτη όπως το Blue Lagoon ένα από τα πιο γνωστά αξιοθέατα στην Ισλανδία. Το spa βρίσκεται στο πεδίο λάβας Grindavík στη χερσόνησο Reykjanes, νοτιοδυτική Ισλανδία. Η λιμνοθάλασσα δημιουργήθηκε από την τεχνητή απορροή από το κοντινό εργοστάσιο ενέργειας Svartsengi, που αντλεί το γεωθερμικά θερμαινόμενο νερό από ένα μίλι κάτω από την επιφάνεια. Αφού το χρησιμοποιήσει για να τρέξει τουρμπίνες που παράγουν ηλεκτρική ενέργεια, η περίσσεια του νερού τροφοδοτείται στη λιμνοθάλασσα. Το νερό ανανεώνεται κάθε 2 ημέρες. Τα ζεστά νερά είναι πλούσια σε μέταλλα όπως το διοξείδιο του πυριτίου και του θείου και το μπάνιο στο Blue Lagoon είναι διάσημο καθώς βοηθά πολλούς ανθρώπους που πάσχουν από ασθένειες του δέρματος, όπως η ψωρίαση. Η θερμοκρασία του νερού στο λούσιμο και το μπάνιο στην λιμνοθάλασσα είναι 40° C και είναι ευχάριστο όλο το χρόνο, ακόμη και σε συνθήκες παγετού.
Η παράδοση του αυθεντικού spa , τουλάχιστον από τις αρχές του 4ου αιώνα της αρχαίας λουτρόπολης της Κω, χάθηκε, το μόνο που έχει απομείνει και σε ταξιδεύει στο χρόνο είναι τα ερείπια ενός ένδοξου παρελθόντος από τις σωζόμενες θέρμες του νησιού.
Γεωδίφης
Πηγές
1.Ιστορία της Νήσου Κω-Β. Χατζηβασιλείου
2.Βικιπαίδεια
3.amusingplanet.com
4.odysseus.culture.gr/
5.Η Κως μέσα από τα χαρακτικά των Ευρωπαίων περιηγητών και χαρτογράφων(15-19ος αιώνας)-Αλέκος.Ι.Μάρκογλου
RSS Feed
