Blog Archives

Κυριακή, 12 Ιούνη 1803

26/2/2018

Ο βιότοπος του Σκανδάριου[Κω] το 1803 δια χειρός W.Gell

Ήταν μια μακρινή ηλιόλουστη καλοκαιρινή ημέρα κατά την διάρκεια της Τουρκοκρατίας. Το Γρηγοριανό Ημερολόγιο θα έλεγε: Κυριακή, 12 Ιουνίου 1803. Η γαλήνη, το γαλάζιο του ουρανού και της ήρεμης θάλασσας συντρόφευαν το καφέ μολύβι του Άγγλου William Gell [Γουίλλιαμ Τζελλ] ενόσω σχεδίαζε το σκίτσο που μετέπειτα άφησε στον φίλο του Κέπελ Πρεβέν.
Το φοινικόδεντρο αριστερά, η τεναγώδης βλάστηση κοντά στην ακτή, η ήπια επιφάνεια γης, τα λιγοστά κτίσματα, το μονοπάτι στο προσκήνιο, η οπτική γωνία προς τον κόλπο και τα βουνά στο παρασκήνιο μαρτυρούν το θέμα σκιτσογράφησης. Βιότοπος Σκανδάριου ή Αμμόγλωσσα με φόντο τον κόλπο του Κεραμεικού, ανάμεσα τους ο δίαυλος Κω-Αλικαρνασσού. Στην απέναντι μικρασιατική ακτή διακρίνεται το βραχώδες Τερμέριο ακρωτήριο και δεξιά η βραχονησίδα Κάργι ή Σέκα. Η καθαρή ατμόσφαιρα πάντα φέρνει πιο κοντά την απέναντι στεριά.
Ο Sir William Gell [1/4/1777-4/2/1836] εκτός από σκιτσογράφος ήταν αρχαιολόγος, χαρτογράφος, τοπογράφος, γεωγράφος και περιηγητής. Ο Gell υπήρξε καλός φίλος του Τόμας Μορ Άγγλου πολιτικού και φιλόσοφου[άγιος της Καθολικής Εκκλησίας], του Σερ Γουόλτερ Σκοτ Σκωτσέζου συγγραφέα και ποιητή, o οποίος θεωρείται ένας από τους σημαντικότερους συγγραφείς όλων των εποχών και του Λόρδου Βύρωνα ενός από τους γνωστότερους ποιητές και φιλέλληνες. Ο Λόρδος Βύρων συχνά εκθείαζε το σχεδιαστικό δαιμόνιο του. Ο Gell διακρινόταν για την κλασσική παιδεία του όμως άν και υπήρξε ειλικρινής φιλέλληνας δεν δίστασε να ασκήσει αυστηρή κριτική στους Έλληνες την δύσκολη περίοδο του αγώνα για την ανεξαρτησία [1823].
Το 1801, σε ηλικία 24 ετών, o Gell στάλθηκε στην πρώτη του αποστολή στην Ελλάδα. Επισκέπτεται αρκετές φορές την Ελλάδα ως απεσταλμένος της αγγλικής κυβέρνησης με αντικειμενικό σκοπό του ταξιδιού του αρχικά τη λύση του Ομηρικού ζητήματος.
Μεταξύ 1804-1806 βρέθηκε στην Κω, στα γειτονικά νησιά και την παράκτια Μικρά Ασία. Τα πολυάριθμα σχέδια του για κλασικά ερείπια και τοποθεσίες, χαρακτηρίζονταν από μεγάλη λεπτομέρεια και ακρίβεια. Στα σκίτσα του κυριαρχεί η μεσογειακή άνοιξη καθώς και το παραδοσιακό ελληνικό τοπίο. Τα έργα του ακόμη σήμερα συνεχίζουν να παρέχουν πολύτιμες πληροφορίες για τη μελέτη της κλασικής τοπογραφίας. Τα σημειωματάρια του αποδείχθηκαν πολύτιμα για τις τοπογραφικές μελέτες του 20ου αιώνα. Ως περιηγητής έκανε μελέτες και άφησε χρήσιμες πληροφορίες για τους ταξιδιώτες.
Έγραψε πολλά βιβλία,και συγκαταλέγεται στους σημαντικούς μελετητές του ελληνικού χώρου. Ήταν από τους πιο παραγωγικούς, περιηγητές και ασχολήθηκε κυρίως με το ζήτημα της ταύτισης των τοπωνυμίων όπως καταγράφονται στα έπη του Ομήρου. Περιέγραψε εορτές και έθιμα, όπως του Πάσχα [που ακόμα συναντούμε στα Ιόνια νησιά], και εντυπωσιάζεται από τους τοπικούς χορούς, τους οποίους συγκρίνει με τους αρχαίους ελληνικούς, ενώ δίνει πληροφορίες για το εμπόριο και τον πληθυσμό των νησιών. Περιηγήθηκε την Iθάκη [1801 και 1806], την Τρωάδα [1801], τα Επτάνησα [1803], την Πελοπόννησο, τον Aργοσαρωνικό, τη Στερεά Ελλάδα και τη Θεσσαλία [1805]. Tο 1812 επισκέφθηκε για τελευταία φορά την ελληνική Ανατολή, συμμετέχοντας σε αποστολή της Εταιρείας των Dilettanti.
Ταξίδεψε επίσης σε διάφορες περιοχές της Ιταλίας, και απεβίωσε στην Νάπολη. Στην Βρετανία θεωρείται ως ένας από τους πατέρες της ιστορικής τοπογραφίας.Σκίτσα του προβάλλονται στο Βρετανικό Μουσείο στο Λονδίνο[και στον ιστοχώρο του ιδρύματος].

Γεωδίφης

Πηγές
1.Βρετανικό Μουσείο Λονδίνου
2.Με το βλέμμα των περιηγητών, el.travelogues.gr/
3.Βικιπαίδεια

Η αύξηση της στάθμης της θάλασσας επιταχύνεται

22/2/2018

Η παγκόσμια άνοδος της στάθμης της θάλασσας επιταχύνεται τις τελευταίες δεκαετίες, σύμφωνα με νέα μελέτη που βασίζεται στα 25 χρόνια της NASA και των ευρωπαϊκών δορυφορικών δεδομένων.
Η επιτάχυνση αυτή οφείλεται κυρίως στην αύξηση της τήξης πάγου στη Γροιλανδία και την Ανταρκτική και έχει τη δυνατότητα να διπλασιάσει τη συνολική αύξηση της στάθμης της θάλασσας που προβλέπεται έως το 2100, σύμφωνα με τον επικεφαλής της μελέτης Steve Nerem, επιστήμονα του Ινστιτούτου Έρευνας για τις Περιβαλλοντικές Επιστήμες [CIRES]και το Πανεπιστήμιο του Κολοράντο.
Εάν τα πράγματα συνεχίσουν να αλλάζουν με τον παρατηρούμενο ρυθμό, το επίπεδο της θάλασσας θα αυξηθεί κατά 65 εκατοστά έως το 2100, αρκετά για να προκαλέσει σημαντικά προβλήματα στις παράκτιες πόλεις.
Η ομάδα-αποτελούμενη από επιστήμονες από το Κέντρο Διαστημικών Πτήσεων Goddard της NASA, το Πανεπιστήμιο του Κολοράντο, το Πανεπιστήμιο της Νότιας Φλόριντα και το πανεπιστήμιο Old Dominion, δημοσίευσαν πρόσφατα το έργο τους στο περιοδικό Proceedings της Εθνικής Ακαδημίας Επιστημών.
«Αυτό είναι σχεδόν σίγουρα μια συντηρητική εκτίμηση», δήλωσε ο Nerem, ο οποίος είναι μέλος της ομάδας NASA Sea Level Change. «Η έρευνα μας υποθέτει ότι το επίπεδο της θάλασσας θα συνεχίσει να αλλάζει στο μέλλον όπως τα τελευταία 25 χρόνια. Δεδομένων των μεγάλων αλλαγών που βλέπουμε στους πάγους σήμερα, αυτό δεν είναι απίθανο. Οι αυξανόμενες συγκεντρώσεις αερίων θερμοκηπίου στη γήινη ατμόσφαιρα αυξάνουν τη θερμοκρασία του αέρα και του νερού, γεγονός που προκαλεί αύξηση της στάθμης της θάλασσας με δύο τρόπους. Πρώτον, το θερμότερο νερό επεκτείνεται και αυτή η θερμική επέκταση του ωκεανού έχει συμβάλει περίπου στα μισά από τα 7 εκατοστά της παγκόσμιας μέσης αύξησης της στάθμης της θάλασσας που παρατηρήθηκε τα τελευταία 25 χρόνια. Δεύτερον, το νερό από τη λιωμένη γη ρέει στον ωκεανό, γεγονός που αυξάνει επίσης τη στάθμη της θάλασσας σε όλο τον κόσμο. Ο ρυθμός αύξησης της στάθμης της θάλασσας αυξήθηκε από περίπου 2,5 χιλιοστά ετησίως στη δεκαετία του 1990 σε περίπου 3,4 χιλιοστά το χρόνο σήμερα.
Αυτές οι αυξήσεις έχουν μετρηθεί από τα δορυφορικά υψομετρικά συστήματα από το 1992, συμπεριλαμβανομένων των αποστολών TOPEX/ Poseidon, Jason-1, Jason-2 και Jason-3, οι οποίες διοικούνταν από κοινού από τη NASA, το Εθνικό Κέντρο Ερευνών [CNES], τον Ευρωπαϊκό Οργανισμό για την Εκμετάλλευση Μετεωρολογικών Δορυφόρων [EUMETSAT] και την Εθνική Υπηρεσία Ωκεανών και Ατμόσφαιρας των ΗΠΑ [NOAA].
Ο παραπάνω χάρτης απεικονίζει τις μεταβολές της στάθμης της θάλασσας που παρατηρήθηκαν από τους δορυφόρους αυτούς μεταξύ 1992 και 2014.
«Οι αποστολές κορυφαίων μετρήσεων TOPEX/Poseidon/Jason παρέχουν ουσιαστικά το ισοδύναμο ενός παγκόσμιου δικτύου από σχεδόν 0,5 εκ. μετρητές ακριβούς παλίρροιας, παρέχοντας πληροφορίες για το ύψος της θάλασσας κάθε 10 ημέρες για πάνω από 25 χρόνια», δήλωσε ο Brian Beckley της NASA Goddard.
Καθώς αυτό το αρχείο κλιματικών δεδομένων προσεγγίζει τρεις δεκαετίες, τα αποτυπώματα της ξηρασίας πάγου της Γροιλανδίας και της Ανταρκτικής αποκαλύπτονται τώρα στις παγκόσμιες και περιφερειακές εκτιμήσεις για τη στάθμη της θάλασσας. Ακόμη και με ένα αρχείο δεδομένων 25 ετών, μπορεί να εντοπιστεί η επιτάχυνση.
Επεισόδια όπως οι ηφαιστειακές εκρήξεις μπορούν να δημιουργήσουν μεταβλητότητα, για παράδειγμα, η έκρηξη του Όρους Pinatubo το 1991 μείωσε την παγκόσμια μέση στάθμη της θάλασσας λίγο πριν την εκτόξευση του δορυφόρου TOPEX / Poseidon.
Επιπλέον, η παγκόσμια στάθμη της θάλασσας μπορεί να μεταβληθεί λόγω κλιματολογικών προτύπων όπως το El Niño και το La Niña, τα οποία επηρεάζουν τη θερμοκρασία των ωκεανών και τα παγκόσμια πρότυπα βροχοπτώσεων.
Ο Nerem και η ερευνητική ομάδα χρησιμοποίησαν κλιματικά μοντέλα και άλλα σύνολα δεδομένων για να υπολογίσουν τις ηφαιστειακές επιδράσεις και να προσδιορίσουν τα αποτελέσματα του El Niño/La Niña, αποκαλύπτοντας τελικά το υποκείμενο ποσοστό και την επιτάχυνση της ανόδου της στάθμης της θάλασσας.
Συγκρίθηκαν επίσης τα αποτελέσματά τους με τους μετρητές της παλίρροιας στην επιφάνεια της Γης. «Οι μετρήσεις της παλίρροιας είναι απαραίτητες για τον προσδιορισμό της αβεβαιότητας στην παγκόσμια μέση εκτίμηση επιτάχυνσης της στάθμης της θάλασσας», δήλωσε ο μελετητής Gary Mitchum του Πανεπιστημίου της Νότιας Φλόριντα. «Παρέχουν τις μοναδικές εκτιμήσεις των δορυφορικών οργάνων από το έδαφος». Εκτός από τις άμεσες παρατηρήσεις της στάθμης της θάλασσας από το διάστημα, η NASA διεξάγει αεροπορικές και θαλάσσιες αποστολές, όπως η Operation IceBridge και μελετά την τήξη των ωκεανών στη Γροιλανδία, για τη συγκέντρωση μετρήσεων φύλλων πάγου και παγετώνων.
Το 2018, η NASA θα ξεκινήσει δύο νέες δορυφορικές αποστολές που θα είναι κρίσιμες για τη βελτίωση των μελλοντικών προβλέψεων για τη στάθμη της θάλασσας: η αποστολή Gravity Recovery and Climate Experiment Follow-on[GRACE-FO], μια συνεργασία με το GeoForschungsZentrum [Γερμανία].

Γεωδίφης

Πηγές
1.Nerem, R.S. et al. (2018) Climate-change-driven accelerated sea level rise detected in the altimeter era. Proceedings of the National Academy of Sciences.
2.NASA Earth Observatory (2015, August 26) Sea Level Rise Hits Home at NASA.

Οι «Πύλες του Κάτω Κόσμου» και το θανατηφόρο διοξείδιο του άνθρακα

17/2/2018

Η πύλη στον υπόκοσμο της Ιεράπολης

Για τους αρχαίους Μεσοποτάμιους, η κόλαση ήταν ένα μακρινό μέρος, σε έναν ωκεανό θανάτου, που βρίσκεται στο τέλος του κόσμου. Αλλά για τους αρχαίους Έλληνες και τους νεολιθικούς προγόνους τους, οι πύλες στον κάτω κόσμο δεν ήταν τόσο μακριά.
Πριν κάποια χρόνια επιστήμονες ανακοίνωσαν την ανακάλυψη μιας τέτοιας πύλης στην ελληνορωμαϊκή πόλη της Ιεράπολης στη νοτιοδυτική Τουρκία. Η ομάδα βρήκε μια σπηλιά στην περιοχή που εκπέμπει δηλητηριώδη αέρια και θεωρήθηκε στην αρχαιότητα ότι ήταν είσοδος στον Άδη. Γνωστή ως «Πύλη του Πλούτωνα», για τον θεό του κάτω κόσμου, το σπήλαιο βρίσκεται κοντά σε ένα ναό όπου οι αρχαιολόγοι βρήκαν μια στήλη με αφιέρωση στον θεό και τη σύζυγό του Περσεφόνη.
Όχι πολύ μακριά, οι ανασκαφές σε μια σπηλιά στη Αλεπότρυπα της νότιας Ελλάδας υποδηλώνουν ότι η ελληνική αντίληψη του υποκόσμου, που εκτίθεται στην Ιεράπολη, μπορεί να είχε αρχίσει στη νεολιθική εποχή. Η είσοδος σ 'αυτή τη σπηλιά κατέρρευσε πριν από 5.000 χρόνια, διατηρώντας τα στοιχεία ότι ζούσαν νεολιθικοί άνθρωποι και ότι άλλοι έκαναν προσκυνήματα από μακριά για να θάψουν τους νεκρούς τους. Όταν η σπηλιά κατέρρευσε και όλοι έφυγαν, πήραν αυτή την πολιτιστική μνήμη μαζί τους όπου έθαβαν τους νεκρούς. Αυτή θα μπορούσε να είναι η πηγή της ελληνικής γοητείας με τον υπόκοσμο.
Ωστόσο την σχέση των αρχαίων με τον υπόκοσμο ακόμα εξακολουθούν να αναζητούν οι επιστήμονες. Είναι δυνατόν να περπατήσετε μέσα από τις πύλες της κόλασης και να ζήσετε; Οι Ρωμαίοι φαίνεται το σκέφτηκαν και ανέστειλαν περίπλοκες θυσίες σε αυτό που πίστευαν ότι ήταν είσοδοι στον υπόκοσμο οι οποίες ήταν διάσπαρτες στην αρχαία Μεσόγειο. Οι υγιείς ταύροι που οδηγούνταν στις πύλες της κόλασης - πέθαιναν γρήγορα χωρίς ανθρώπινη παρέμβαση, αλλά οι ευνουχισμένοι ιερείς που τις συνόδευαν, επέστρεφαν σώοι. Τώρα, μια νέα μελέτη ενός αρχαίου χώρου δείχνει ότι αυτά τα θαύματα μπορεί να έχουν μια απλή γεωλογική εξήγηση.
Η πύλη στην κόλαση στην αρχαία πόλη της Ιεράπολης, είναι μια πέτρινη πόρτα που οδηγεί σε μια μικρή σπηλιά. Η πύλη χτίστηκε σε ένα τοίχωμα ορθογώνιο, μιας ανοιχτής αρένας, κάτω από ναό και περιτριγυρισμένη από ψηλά πέτρινα καθίσματα για τους επισκέπτες. Η ίδια η πόλη βρίσκεται σε μία από τις πιο γεωλογικά ενεργές περιοχές της περιοχής. Πριν 2200 χρόνια, οι ιαματικές πηγές της πίστευαν ότι έχουν μεγάλες θεραπευτικές δυνάμεις. Αλλά μια βαθιά ρωγμή που τρέχει κάτω από την Ιεράπολη εκπέμπει συνεχώς το ηφαιστειακό διοξείδιο του άνθρακα, το οποίο εκρέει ως ορατή ομίχλη. Η πύλη - επίσης γνωστή ως Πλουτώνιο, για τον Πλούτωνα, τον θεό του υποκόσμου - είναι χτισμένη ακριβώς πάνω από αυτή. Το 2011, οι αρχαιολόγοι έδειξαν ότι η πύλη εξακολουθεί να είναι θανατηφόρα: Πουλιά που πετούν πολύ κοντά πνίγονται και πεθαίνουν .
Τώρα, μια ερευνητική ομάδα με επικεφαλής τον βιολόγο ηφαιστείων Hardy Pfanz στο Πανεπιστήμιο του Duisburg-Essen στη Γερμανία έχει μελετήσει λεπτομερέστερα το ιερό. Ο Pfanz και οι συνεργάτες του μέτρησαν τη συγκέντρωση του CO 2 στην αρένα με την πάροδο του χρόνου. Κατά τη διάρκεια της ημέρας, η ζεστασιά του ήλιου διαλύει το αέριο. Αλλά το βράδυ το φυσικό αέριο - ελαφρώς βαρύτερο από τον αέρα - βγαίνει έξω και σχηματίζει μια «λίμνη» CO2 στο προστατευμένο δάπεδο της αρένας. Είναι ιδιαίτερα θανατηφόρο κατά την αυγή , όταν η συγκέντρωση CO2 κατά 40 εκατοστά πάνω από το δάπεδο της αρένας φθάνει το 35%, αρκετό για να σκοτώσει τα ζώα ή ακόμα και τους ανθρώπους μέσα σε λίγα λεπτά, λέει ο Pfanz. Αλλά οι συγκεντρώσεις πέφτουν γρήγορα με το ύψος.
Οι ιερείς πιθανόν έκαναν τις θυσίες τους μόνο τις πρωινές ή βραδινές ώρες, όταν η συγκέντρωση του αερίου ήταν υψηλότερη, λέει ο Pfanz. Τα θηλαστικά ζώα δεν ήταν αρκετά ψηλά για να κρατήσουν τα κεφάλια τους καθαρά από τη λίμνη CO 2 και καθώς ζαλίζονταν τα κεφάλια τους θα είχαν πέσει ακόμη χαμηλότερα, εκθέτοντάς τα σε υψηλότερες συγκεντρώσεις CO2 και οδηγώντας σε θάνατο με ασφυξία. Οι ιερείς, ωστόσο, ήταν αρκετά ψηλοί για να κρατήσουν τα κεφάλια τους πάνω από τα επικίνδυνα αέρια και ίσως ακόμη και να στέκονταν πάνω σε πέτρες για να αποφεύγουν τον κίνδυνο. "Ήξεραν ότι η θανατηφόρος αναπνοή του [μυθικού]Κέρβερου έφθανε μόνο σε ένα ορισμένο μέγιστο ύψος", λέει ο Pfanz.
Ο Στράβων, που επισκέφθηκε το Πλουτώνιο στην Ιεράπολη πριν από περίπου 2000 χρόνια, κατέγραψε ότι οι ιερείς μπορούσαν να τοποθετήσουν τα κεφάλια τους στην πύλη της κόλασης και να μην υποστούν κακές επιδράσεις. Ο Στράβων σκέφτηκε ότι αυτή η ανοσία μπορεί να οφείλεται στον ευνουχισμό τους. Ο Pfanz πιστεύει ότι γνώριζαν το τοπικό χημικό περιβάλλον. Για παράδειγμα, σκέφτεται ότι οι ιερείς θα ήταν προσεκτικοί για να αποφύγουν να πλησιάσουν πολύ κοντά στην πύλη εκτός από το μεσημέρι, όταν το ιερό ήταν σχετικά ασφαλές. Ο αρχαιολόγος Francesco d'Andria του Πανεπιστημίου του Salento στην Lecce,ο οποίος ηγήθηκε της ομάδας που ανακάλυψε το Πλουτώνιο στην Ιεράπολη το 2011, δεν είναι τόσο σίγουρος. Η ομάδα του βρήκε πολλούς αρχαίους λαμπτήρες πετρελαίου αμέσως γύρω από την πύλη της κόλασης, υποδεικνύοντας ότι οι ιερείς μπορεί να έκαναν το τελετουργικό τη νύχτα παρά τα επικίνδυνα υψηλά επίπεδα CO2 .
Τα νέα ευρήματα είναι "εξαιρετικά συναρπαστικά",σύμφωνα με τον Gil Renberg, επιστήμονα που μελετά τις ελληνικές και ρωμαϊκές θρησκευτικές πεποιθήσεις στο Πανεπιστήμιο του Nebrask στο Λίνκολν. "Αυτές οι επιστημονικές πληροφορίες αποδεικνύουν την αξιοπιστία των αρχαίων πηγών και βοηθούν να εξηγήσουν όχι μόνο γιατί μπορούν να μπουν οι άνθρωποι, αλλά και γιατί τα ζώα θα πεθάνουν".
Είναι πιθανό ότι τουλάχιστον μερικά από τα άλλα Πλουτώνια δούλευαν με τον ίδιο τρόπο. Ο Renberg σκέφτεται ότι οι μέθοδοι χημικής έρευνας που χρησιμοποίησε ο Pfanz και η ομάδα του θα μπορούσαν να βοηθήσουν στην παροχή πιο σταθερής ιδέας για την ακριβή θέση της πύλης στην κόλαση σε μια τοποθεσία που ονομάζεται Akaraka, επίσης στη σύγχρονη Τουρκία.

Γεωδίφης

Πηγές
1.Βικιπαίδεια
2.sciencemag.org
3.archaeology.org

Τα υπόγεια νερά της Κω μετά τον σεισμό

15/2/2018

Η αγροτική ζώνη του Αμπάβρη από την Γρηγορίου Ε, στο κέντρο της φωτογραφίας το εκκλησάκι του Αγ. Ιωάννη επί Ιταλοκρατίας.[Φωτογραφία- M. Livadiotti]

Οι πιο εκτεταμένες συνέπειες των σεισμών μπορεί να συμβούν στο νερό. Οι σεισμοί επιδρούν σε ρέματα και στα υπόγεια νερά. Μετά τον φονικό σεισμό Μ6.6, της 21ης Ιουλίου 2017, τα αποθέματα υπόγειου νερού της Κω είναι σε οριακό σημείο.

Επιπτώσεις ενός σεισμού στο υπόγειο νερό

Η θερμοπηγή Paso Robles ήταν από τις πιο γνωστές της Καλιφόρνιας, το 1880. Ωστόσο,μετά το σεισμό του 1906 που έπληξε το Σ. Φρανσίσκο, σε μία στιγμή εξαφανίσθηκε. Αργότερα εκεί κτίστηκαν το Δημαρχείο και άλλα δημόσια κτίρια. Ομως το 2003, ο σεισμός San Simeon ενεργοποίησε ξανά την πηγή που άρχισε να τρέχει μέσα στο Δημαρχείο και στο πάρκινγκ της πόλης, καθώς και μικρότερες πηγές κατά μήκος του ενεργού ρήγματος Rinconada. Τα δύσοσμα, όξινα αέρια και το ζεστό νερό ήταν ένας πονοκέφαλος ο οποίος αντιμετωπίστηκε αρκετά χρόνια αργότερα διοχετεύοντας το νερό σε κοντινό ποταμό.
Τα σεισμικά κύματα έχουν δύο κύριους τύπους επιδράσεων στα επίπεδα των υπόγειων υδάτων: ταλαντώσεις και «μόνιμες» αντισταθμίσεις.
Κατά την διάρκεια του καλοκαιρινού σεισμού, ρηχά υπόγεια νερά μετακινήθηκαν από το έδαφος σε αμμώδεις κοιλότητες ή αναδύθηκαν σε ρέματα για σύντομα χρονικά διαστήματα. Τα επίπεδα του υπόγειου νερού σε φρεάτια ταλαντεύτηκαν καθώς περνούσαν τα σεισμικά κύματα και η στάθμη τους παρέμεινε υψηλότερη ή χαμηλότερη για μια χρονική περίοδο μετά την ολοκλήρωση της σεισμικής κυματομορφής.
Τα «μόνιμα» αποτελέσματα στα υπόγεια αποθέματα μιας περιοχής συχνά παρατηρούνται αργότερα, ιδίως κατά τις βροχερές περιόδους. Το νερό κινείται υπόγεια, μέσω ενός απαλά ισορροπημένου περιβάλλοντος, διαλύει ορυκτά σε ορισμένες περιοχές και τα αποθέτει σε άλλες, ενώ το βαρύ φορτίο των ιζημάτων μεγαλώνει ή μικραίνει με τις κινήσεις που σχετίζονται με τη διάβρωση. Η σεισμική δόνηση του περασμένου καλοκαιριού φαίνεται ότι παρενέβη στον περίπλοκο μηχανισμό της υπόγειας δεξαμενής συσσώρευσης νερού του Αμπάβρη. Είναι πιθανόν να έχει προκαλέσει βλάβη στον υδροφορέα και το γεγονός αυτό τον έχει συμπιέσει δραματικά.

Δεξαμενή του Αγίου Ιωάννη [Επτά Βήματα]

Η υδρογεωλογική λεκάνη της Βουρίνας αποτελεί την σημαντικότερη υπόγεια αποθήκη της Κω ικανή να δώσει αξιόλογη ποσότητα νερού. Είναι μία γεωλογική ενότητα που τροφοδοτεί με υπόγεια νερά, εδώ και εκατοντάδες χρόνια, το υδροφόρο σύστημα της πρωτεύουσας. Το υπόγειο νερό στη φυσική του κατάσταση κινείται ακατάπαυστα. Ωστόσο, μετά τον σεισμό η ροή προς τους υδροφόρους φαίνεται να έχει περιοριστεί σημαντικά με αποτέλεσμα στα πηγάδια του Αμπάβρη να καταγράφεται χαμηλότερη στάθμη νερού τουλάχιστον 3 μέτρα από την προσεισμική. Μπορεί επιφανειακό νερό να έτρεξε λίγο μετά τον σεισμό καθώς άνοιξαν κάποιες φλέβες ωστόσο η κατάσταση στο υπόγειο νερό είναι διαφορετική και προβληματίζει.
Η συνσεισμική καθίζηση ελάχιστων εκατοστών που προκλήθηκε στην πόλη έκλεισε υπόγειες οδούς νερού και άνοιξε κάποιες άλλες. Σε περιοχές ανατολικά του Αμπάβρη έχει σημειωθεί αύξηση της στάθμης νερού σε βαθύτερες γεωτρήσεις [τουλάχιστον 40-45μ], αλλά η ποιότητα του μέχρι σήμερα δεν είναι η επιθυμητή.
Είναι γνωστό ότι τα πηγάδια είναι ιδιαίτερα ευάλωτα σε σεισμικά επεισόδια. Ακόμη και η πολύ απαλή κίνηση της ημερήσιας παλίρροιας της Γης επηρεάζει ορισμένα από αυτά. Για να αντιληφθούμε πόσο σημαντική είναι η περιοχή για την υδρογεωλογία της πρωτεύουσας, πρέπει να ανατρέξουμε στην ιστορία της.
Στην τοποθεσία υπάρχουν αρχαία ρωμαϊκά υδραγωγεία της πόλης. Επίσης εκεί λειτούργησε το παλαιότερο και μεγαλύτερο βαπτιστήριο του νησιού ένας χώρος άμεσα συνδεδεμένος με το νερό. Όχι τυχαία. Προφανώς το βαπτιστήριο οικοδομήθηκε είτε επειδή ήταν κοντά σε κάποια φυσική πηγή ή λόγω των αρχαίων θερμών λουτρών. Το παλαιοχριστιανικό βαπτιστήριο ίσως ήταν μέρος κάποιου ναού, όπου γίνονταν οι τελετές βαφτίσματος.
Ο L.Morricone εκτιμώντας τις ασυνήθιστα μεγάλες διαστάσεις του βαπτιστηρίου, αναφέρει ότι εκεί υπήρχε μια από τις μεγαλύτερες βασιλικές της Ανατολής, η σημαντικότερη της Κω. Οι πιστοί εξέρχονταν από το βαπτιστήριο πριν εισέλθουν στην τεράστια βασιλική η οποία βρισκόταν μεταξύ της μεγαλύτερης αρχαίας οδού Decumana [τμήμα της Γρηγορίου Ε΄] και του ναϋδρίου του Αγίου Ιωάννη Επτά Βήματα. Η βασιλική γκρεμίστηκε από τον μέγιστο σεισμό του 554μ.Χ. Έχει ανασκαφεί μόνο μικρό μέρος της στις νότιες παρυφές της πόλης.

Δραματική μείωση του υπόγειου νερού

Η καλλιέργεια στον Αμπάβρη λαμβάνει χώρα από την αρχαιότητα. Το νερό της Βουρίνας, κατεβαίνει διαμέσου ενός πλούσιου υδρογραφικού δικτύου, σε εδάφη που λειτουργούν ως παγίδες συγκέντρωσης υπόγειου νερού, που εμπλουτίζουν τους υδροφορείς.
Η περιοχή παλιά είχε πολλές μουριές, από τα φύλλα των οποίων τρέφονταν οι μεταξοσκώληκες [κάμπια Bombyx mori] που έδιναν τα εντυπωσιακά μεταξωτά της Κω. Η παραγωγή μεταξιού είχε μεγάλη οικονομική αξία και συνέβαλλε να διατηρηθεί ανθηρή η τοπική οικονομία. Επίσης απο τις νεραντζιές παρήγαγαν το ανθόνερο- αποσταγμένο νερό που παράγεται μετά το βράσιμο των ανθών της νεραντζιάς. Ενα εξαιρετικό φυσικό παρασκεύασμα που χρησιμοποιούσαν κυρίως για να αρωματίσουν διάφορα γλυκά όπως αμυγδαλωτά, κουραμπιέδες, ανατολίτικα ταψιού και για άλλες δραστηριότητες όπως ο καθαρισμός εικόνων στις εκκλησίες και άλλα πολλά.
Ο Γιάννης Σουρασής εδώ και μισό αιώνα ζει στην περιοχή, απασχολείται με αγροτικές εργασίες. Η οικογένεια του ήταν από τις τελευταίες που έφτιαχνε μεταξωτά και παρήγαγε ανθόνερο στην πόλη. Γνωρίζει καλά την τοποθεσία, είναι σε θέση να δώσει μία εικόνα για τις αλλαγές που έχει παρατηρήσει στα υπόγεια νερά όλα αυτά τα χρόνια. Τα αρχαία πηγάδια συχνά δίνουν τις καλύτερες πληροφορίες για τον υδροφόρο ορίζοντα μιας περιοχής: «Όλος ο Αμπάβρης είναι γεμάτος από παλιά πηγάδια και δεξαμενές αποθήκευσης νερού της βροχής. Στο χωράφι μου υπάρχουν 5 πέτρινα πηγάδια σε μία έκταση 30 στρεμμάτων, που φτάνουν σε βάθη 17-18μ. Είναι παλιά μεταλλικά ντουλαποπήγαδα της οθωμανικής περιόδου ίσως και παλαιότερα. Γύρω μου υπάρχουν πολλά πηγάδια. Πριν 40-45 χρόνια, τους χειμώνες το νερό υπερχείλιζε συχνά από τα πηγάδια. Χρησιμοποιούσαμε παραπήγαδο γιατί το νερό έβγαινε πάνω. Τα προηγούμενα χρόνια είχε 5-6μ νερό. Φέτος το υπόγειο νερό έχει υποχωρήσει αρκετά και αυτό δεν οφείλεται στις βροχοπτώσεις. Πρώτη φορά βλέπω τόσο χαμηλή στάθμη του νερού. Θα έχουμε πρόβλημα με το νερό αν δεν προσέξουμε» μου είπε χαρακτηριστικά.
Παρά τα σημαντικά βήματα που έχουν γίνει τα τελευταία χρόνια οι διαθέσιμοι υδάτινοι πόροι μειώνονται συνεχώς. Δεν φταίει μόνο η αύξηση της ζήτησης. Το μεγαλύτερο μέρος των υδατικών αναγκών μας καλύπτεται από την εκμετάλλευση των υπόγειων νερών. Οι υπόγειες δεξαμενές αδειάζουν.
Σήμερα στο νησί λειτουργούν πολλές παράνομες γεωτρήσεις που δεν έχουν ποτέ καταγραφεί. Πρόκειται για ανεξέλεγκτες εστίες που αντλούν νερό από βάθη τα οποία αρκετές φορές ξεπερνούν τα 200 μέτρα. Συνεπακόλουθη είναι η όλο και αυξανόμενη υφαλμύρινση των υδροφόρων οριζόντων, ενώ εξαιτίας της ανεξέλεγκτης χρήσης λιπασμάτων έχει αυξηθεί η νιτρορύπανση ακόμη και σε περιοχές που πριν από 30 χρόνια δεν είχαν καθόλου πρόβλημα.
Είναι γνωστό ότι ο τουριστικός και ο αγροτικός τομέας καταναλώνουν το περισσότερο νερό. Ηδη η κλιματική αλλαγή προκαλεί αυξανόμενη ανησυχία για ξηρασία στη περιοχή μας. Ωστόσο, ο πρόσφατος σεισμός μπορεί να γίνει το κερασάκι στην τούρτα.

Πως μπορεί να αποφευχθεί μία κρίση νερού;

Το νερό που πίνουμε έπεσε σαν βροχή πριν από εκατοντάδες χιλιάδες χρόνια. Το αρχαίο υπόγειο νερό, σήμερα είναι ζωτικής σημασίας για την παροχή γλυκού νερού. Εδώ και χρόνια λιγοστές σταγόνες από νερό εισέρχονται στον υδροφόρο ορίζοντα για να αντικαταστήσουν αυτό που σήμερα σπάταλα εξάγουμε. Είναι βέβαιο ότι τα πράγματα έχουν επιδεινωθεί μετά τον σεισμό. Το παλαιότερο από τα υπόγεια νερά βρίσκεται στα βαθύτερα τμήματα ενός υδροφορέα. Το υπόγειο νερό που συναντάται στα ρηχά τμήματα των υδροφορέων του Αμπάβρη είναι δεκάδων έως ελάχιστων χιλιάδων χρόνων. Ξοδεύουμε αρχαιότατους πόρους που έχουν συσσωρευτεί μετά από πολλαπλούς κύκλους αλλαγής του κλίματος και οι οποίοι δεν υφίστανται γρήγορη επαναφόρτιση. Το ισοζύγιο είναι εις βάρος μας. Αντλούμε υπόγεια νερά που χρειάζονται αιώνες να επαναφορτιστούν.
Παλιά το νερό έρεε εύκολα από τα ποτάμια της Βουρίνας μέσα στο βαθύ υδροφόρο ορίζοντα κατά τη διάρκεια πιο βροχερών περιόδων της ιστορίας του νησιού όταν το επίπεδο της θάλασσας ήταν πολύ χαμηλότερα από ότι είναι σήμερα. Οι σύγχρονοι ρυθμοί άντλησης μείωσαν τις πιέσεις νερού, επιπλέον άλλαξαν τη χημεία του νερού, επηρεάζοντας την ικανότητα του υδροφορέα για παροχή πόσιμου γλυκού νερού και όχι μόνο. Η έλλειψη ή ακόμη διείσδυση αλμυρού νερού οδήγησε τους περισσότερους να μετακινηθούν ολοένα και περισσότερο από ρηχούς σε βαθύτερους υδροφόρους ορίζοντες, με αποτέλεσμα τα επίπεδα των υπόγειων νερών να μειωθούν δραματικά.
Πρέπει να ευαισθητοποιηθεί η τοπική κοινωνία. Την ύστατη στιγμή πρέπει να γίνει εξοικονόμηση νερού μέσω της συλλογής και επαναχρησιμοποίησης του ως μέρος μιας ευρύτερης πολιτικής που θα έχει μοναδικό στόχο την εξασφάλιση και την ποιότητα του πολύτιμου αυτού αγαθού. Οφείλουμε να ενσωματώσουμε στις πρακτικές μας την οικονομική και αρχαιότατη μέθοδο τεχνητού εμπλουτισμού υπόγειου και επιφανειακού νερού και να μπει ένα τέλος στις παράνομες γεωτρήσεις. Πρέπει πάση θυσία να ανατρέψουμε το αρνητικό υδάτινο ισοζύγιο.
Είναι δυνατό να προλάβουμε μία κρίση νερού σε ένα τόσο τουριστικό τόπο; Η δημιουργία καινοτόμων υποδομών πλέον κρίνεται αναπόφευκτη. Χρησιμοποίηση δεξαμενής συλλογής βρόχινου νερού παντού, επαναχρησιμοποίηση νερού του ντους και του νεροχύτη για την αξιοποίησή του στην τουαλέτα [αντί για πόσιμο νερό που χρησιμοποιείται σήμερα στα καζανάκια], αφαλάτωση σε μεγάλες ξενοδοχειακές μονάδες, τεχνητός εμπλουτισμός για τις αγροτικές δραστηριότητες, πισίνες με θαλασσινό νερό, μετατροπή του νερού αποχέτευσης σε πόσιμο, έλεγχος διαρροών, μεταφορά νερού από τα πιο ορεινά, απαγόρευση του αυτόματου ποτίσματος και γενικά οτιδήποτε δαπανά πολύ νερό, αναζήτηση μεθόδων ενθάρρυνσης της τοπικής πανίδας, κά. Αυτές είναι κάποιες από τις λύσεις που ήδη χρησιμοποιούνται σε μέρη τα οποία είναι σε κόκκινο.
Η Μητέρα Φύση κάποια στιγμή θα επαναφέρει πάλι νερό στους υπόγειους υδροφορείς του Αμπάβρη. Ωστόσο δεν πρέπει να ζούμε με αυταπάτες, είναι απίθανο να πληρωθούν με νερό οι αρχαίες υπόγειες δεξαμενές του νησιού. Επειγόντως, πρέπει να φτιάξουμε «κουμπάνια»!Το υπάρχον σχέδιο τοπικού χαρακτήρα για τα υδάτινα αποθέματα πρέπει να επικαιροποιηθεί το συντομότερο δυνατό, λαμβάνοντας υπόψη τα νέα δεδομένα. Δυστυχώς πρέπει να προετοιμαστούμε για έναν κόσμο με λιγότερο φυσικό νερό.

Γεωδίφης

Πηγές

1. USGS- Γεωλογικό Ινστιτούτο Αμερικής
2. Scavi e ricerche a Coo (1935-1943)-L. Morricone
3. Γεωλογικός χάρτης της Κω- ΙΓΜΕ
4. archeologia.beniculturali.it/Αρχείο L.Morricone
5.Κώια- Ιάκωβος Ζαρράφτης
6.Τοπωνυμικά και ονοματικά της νήσου Κω- Μιχάλης Ε. Σκανδαλίδης
7.Κωακό Πανόραμα-Α.Μαρκόγλου (1992)

H βυζαντινή Στρόβιλος και το τέλος του κόσμου

8/2/2018

Η βυζαντινή Στρόβιλος

Μετά την παραμονή του στην Κω ο Όσιος Χριστόδουλος πηγαίνει στην Πάτμο, όπου ιδρύει το 1088 την πασίγνωστη μονή του Αγίου Ιωάννη του Θεολόγου. Ο ηγούμενος πριν φτάσει στην Κω [μετά από πρόσκληση του φίλου του, μοναχού Αρσενίου Σκηνούρη] επιλέγει ως ενδιάμεσο σταθμό μία μονή στην ακτή της Καρίας. Σύμφωνα με τον Ζαρράφτη, στην Στρόβιλο «υπήρχε μονή ιδρυμένη εντός σπηλαίου κατά την νότια άκρη της κορυφής όπου και τώρα διατηρείται το μονύδριο στο Ασπάτθι. Εκεί ήταν τα αρχαία Τέρμερα απέναντι από το ακρωτήριο Σκανδάριο. Ήταν το μόνο ήσυχο μέρος από τις τουρκικές επιδρομές, γι΄αυτό την επέλεξε ο Χριστόδουλος».
Η Στρόβιλος είναι το σύγχρονο Aspat που βρίσκεται απέναντι από την πρωτεύουσα της Κω, 6χλμ. νοτιοδυτικά από το κέντρο του Μπόντρουμ[Πετρούμι]. Πήρε το όνομα της από το κωνικό σχήμα. Το Aspat ως όνομα ίσως έχει προέλθει από την ελληνική λέξη «σπάθη» ή κάτι που έχει να κάνει με «αιχμηρό» αντικείμενο. Παλιές πηγές λένε ότι ήταν ένα από τα γνωστά εμπορικά κέντρα του Αιγαίου και της Μεσογείου στο Μεσαίωνα. Ήταν ένα σημαντικό λιμάνι και κάστρο της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας. Το όνομα της πόλης αναφέρεται συχνά μέχρι τον 15ο αιώνα.
Τα Απόκρυφα [αρχαία κείμενα θρησκευτικού περιεχομένου που έχουν αποκλεισθεί από τον Κανόνα της Αγίας Γραφής] μιλάνε για το τέλος του κόσμου που θα επέλθει από πολέμους, πυρκαγιές και φυσικές καταστροφές, αλλά επισημαίνουν ότι μόνο όσοι ζουν στη Ρώμη, Rizzo, Armenopetro, Καριόπολη και την Στρόβιλο θα σωθούν από τη μοιραία στιγμή. Υπάρχουν κάποιες εικασίες ως προς το γιατί επιλέχθηκαν οι πόλεις αυτές. Ο λόγος θα μπορούσε να είναι η ανταμοιβή για τη στάση τους κατά την περίοδο της Εικονομαχίας [θεολογικο-πολιτική διαμάχη στη Βυζαντινή Αυτοκρατορία του 8ου-9ου αιώνα], και την επιβίωση τους, από τις επιθέσεις των μουσουλμάνων.
Για πρώτη φορά το όνομα της αναφέρθηκε τον 8ο αιώνα, στα σκοτεινά χρόνια της Βυζαντινής Περιόδου. Πρώτος ο Άγιος Ουίλμπαλντ μιλάει για την Στρόβιλο,μεταξύ των ετών 721-727, κατά τη διάρκεια του προσκυνήματος του στα ιερά εδάφη. Επίσης πληροφορίες για την πόλη μας δίνει ο Άγιος Θεοφύλακτος Νικομηδείας που επαναστάτησε ενάντια στο κίνημα Εικονομαχίας [726-842] κατά τη διάρκεια της βασιλείας του αυτοκράτορα Λέοντος Ε΄.Ο Θεοφύλακτος εξορίστηκε στην Στρόβιλο το 815 όπου πέρασε το υπόλοιπο της ζωής του.
Η πόλη δύο φορές δέχτηκε επίθεση από Άραβες, το 924 και 1035. Η ύπαρξη ενός μοναστηριού στην περιοχή επίσης πιστοποιείται από τον 11ο αιώνα. Το κάστρο λεηλατήθηκε από τους Σελτζούκους Τούρκους γύρω στο 1080, αλλά ανακτήθηκε και επανοχυρώθηκε από τους Κομνηνούς αυτοκράτορες. Παρέμεινε σε βυζαντινά χέρια μέχρι το 1269, όταν καταλήφθηκε από το τουρκικό εμιράτο του Menteshe .
Το 1472, ο βασιλιάς της Κύπρου και ο ηγεμόνας της Ρόδου επιτέθηκαν στην Στρόβιλο και κατέλαβαν την πόλη. Ο Ενετός ιστορικός Domenico Maligiero γράφει ότι κατά τη διάρκεια αυτής της ξαφνικής επίθεσης, 400 σπίτια καταστράφηκαν, και αναφέρθηκε μεγάλος αριθμός δούλων.
Στο Πορτολάνο Rizzo [1490], η Στρόβιλος χαρακτηρίστηκε ως κάστρο 10 μίλια βορειοανατολικά από το ακρωτήριο Hüseyin [Βράχος του Πασά] και στη νοτιοδυτική πλευρά του κόλπου Pitasso / Bitez.
Η πρώτη αναφορά με το όνομα Aspat γίνεται από το ναύαρχο Πίρι Ρέις. Στο βιβλίο, «Κάστρο Uspat» φαίνεται ότι απέχει 3 ναυτικά μίλια ανατολικά του Κούμπουρνου [Σκανδάριο]. Αν η προτεινόμενη απόσταση των 5,5 χλμ. από την Στρόβιλο είναι ορθή αυτό συνεπάγεται ότι η ακτογραμμή στο Σκανδάριο τον 15ο αιώνα βρισκόταν κάπου 1,95χλμ. από την σημερινή ακτή. Το γεγονός αυτό μας δίνει μία ιδέα για τις αλλαγές που έχουν συντελεστεί στον αμμώδη βραχίονα και ενισχύει την άποψη για ύπαρξη πύργου [Περισσότερα,Ο «χαμένος» πύργος της Κω.] σύμφωνα με τον χάρτη του Coronelli[1696]. Το βιβλίο αναφέρει ότι στις πλαγιές του λόφου υπάρχουν κάποιες κατασκευές και ένα ποτάμι. Επίσης ότι κανείς δεν έπινε νερό από το ποτάμι και ότι το προμηθεύονταν μόνο από δεξαμενές. Υπήρχαν κατάλληλοι χώροι για την πρόσδεση στο λιμάνι, παρέχοντας στα πλοία καταφύγιο από τους βορειοανατολικούς ανέμους.
Στις αρχές του 16ου αιώνα, η κατάσταση της πόλης δεν είναι γνωστή με βεβαιότητα. Ωστόσο, υπάρχουν ορισμένες ενδείξεις ιδιαίτερα για τα εξωτερικά τείχη του κάστρου ότι έχουν καταστραφεί είτε από εισβολή ή από σεισμό ή και τα δύο. Ορισμένα δημόσια κτίρια φέρονται να έχουν κτιστεί κατά την περίοδο αυτή. Ο μέγιστος σεισμός του 1493μ.Χ [Μ6.8 τουλάχιστον] από το Ρήγμα Κω πιθανόν έκανε μεγάλες καταστροφές στην πόλη και στο κάστρο. Τα ίχνη της χάνονται για ένα μεγάλο χρονικό διάστημα.
Λεπτομερείς πληροφορίες σχετικά με το κάστρο μας δίνει στα «Ταξίδια» του ο Εβλιγιά Τσελεμπή [1611-περίπου 1684], Τούρκος χρονογράφος και περιηγητής «Η πόλη έχει 5 άτομα και 6 βουνά, και ένα μικρό κάστρο σε μια βραχώδη πλαγιά που δημιουργήθηκε από έναν ταλαντούχο δάσκαλο. Η περιφέρεια του κάστρου είναι 700 βήματα[532μ]. Επίσης υπάρχει μια πύλη στη βόρεια πλευρά χωρίς φύλακα, κανόνια ή όπλα». Καλεί το νερό του ποταμού με υπερβολικό τρόπο «ελιξίριο ζωής» και αναφέρει ότι ο ποταμός χρησιμοποιήθηκε για τη λειτουργία 10 μύλων, ενώ τα σκάφη χρησιμοποιούσαν επίσης αυτό το νερό.
Σε ένα έγγραφο του Ιωάννη Σακελλίωνα που χρονολογείται από το 1890, η ονομασία Στρόβιλος χάνεται και ονομάζεται πια Chifoot Kalh, ή Κάστρο του Εβραίου. Ο γεωλόγος Hammilton που βρέθηκε πρότερα στην Στρόβιλο, το 1842, μας λέει: «Οι ναυτικοί συχνά αγκυροβολούν από την ανατολική πλευρά του, όπου υπάρχει μια καλή πηγή ανάμεσα σε κάποια ερείπια. Περπατήσαμε κατά μήκος της ακτής στους πρόποδες του Chifoot Kalh. Ο λόφος είναι εξαιρετικά απότομος, ανερχόμενος σε γωνία 30° ή 40° κατευθείαν από τη θάλασσα. Η στενή κορυφή του φιλοξενεί τα ερείπια ενός μικρού κάστρου, που χτίστηκε από τους Τούρκους ή από τους Ιππότες της Ρόδου, διαστάσεων 18,75Χ11,4μ. Δύο τοίχοι παρόμοιας κατασκευής περικυκλώνουν το λόφο χαμηλότερα, όμως η βραχώδης φύση του εδάφους ήταν τέτοια που καθιστά αδύνατη την προσέγγιση. Στην παραλία υπήρχαν πολυάριθμα στρογγυλεμένα βότσαλα από ελαφρόπετρα, μερικά από αυτά με διάμετρο 0,23εκ. Ενα μεγάλο μέρος της ακτής συνίσταται από τραχείτη [ηφαιστειακό πέτρωμα που έχει χρησιμοποιηθεί για μυλόπετρες], αλλά δεν είδα από ποιο σχηματισμό προέκυψε η ελαφρόπετρα. Μου έχει προταθεί ότι μπορεί να είναι από το ηφαίστειο της Αίτνας. Αλλά δεν την βρήκα σε κανένα άλλο μέρος της ακτής, έτσι πρέπει να δεχτώ ότι είναι τοπικής προέλευσης».
Τον επιβλητικό μονόλιθο, το 1863, περιγράφει ο αρχαιολόγος Charles Newton «Στην ακτή υπήρχαν λίγοι βυζαντινοί θολωτοί τάφοι. Αυτό το μέρος της θάλασσας ήταν φτιαγμένο από πέτρες, ανάμεσα στις οποίες υπήρχε μια αρχαία βυζαντινή εκκλησία σε σπηλιά αφιερωμένη στην Παναγία. Αρκετές λέξεις έχουν καταγραφεί στο βράχο σε αυτό το σπήλαιο. Σε μία από αυτές εμφανίζεται η ονομασία Παναγία. Σε αυτό το τμήμα υπάρχουν μόνο μεσαιωνικά τείχη. Δεν είδα ελληνικές επιγραφές στα ερείπια του Chifoot Kalessy, αλλά ο ιδιοκτήτης αυτού του τόπου, ένας πλούσιος Τούρκος κάτοικος του Μπόντρουμ, μου είπε ότι είχε παρατηρήσει κάποιες εδώ. Ίσως αναφερόταν σε βυζαντινές επιγραφές ήδη γνωστές. Προς την κορυφή η άνοδος είναι υπερβολικά απότομη. Από τις παρατηρήσεις που έκανα, δεν έχω καμία αμφιβολία ότι κάποτε μια αρχαία ακρόπολη βρισκόταν στο βράχο που σήμερα καταλαμβάνεται από το βυζαντινό κάστρο. Φαίνεται ότι υπάρχει κάθε λόγος να πιστεύουμε ότι αυτή ήταν η περιοχή της Τέρμερας. Το ακρωτήριο Τερμέριο, κοντά στο οποίο βρισκόταν η Τέρμερα, κατά τον Στράβωνα είναι απέναντι από το Σκανδάριο».
Μερικοί ερευνητές συγχέουν την Aspat ή το χωριό Mandira στη βόρεια πλευρά της Akyarlar [αρχαία Αγχιάλα] με τη θέση της λελέγικης Τέρμερας, στην πραγματικότητα όμως καμία απόδειξη δεν υπάρχει. Η αρχαία Τέρμερα συναντάται βόρεια από το Ασπάτθι και ήταν μια σημαντική στρατιωτική βάση/οικισμός για τους πρώτους αποίκους της χερσονήσου.
Η Στρόβιλος δημιουργήθηκε από ηφαιστειακές δυνάμεις, όχι της Αίτνας ούτε της Νισύρου αλλά του Akyarlar. Η έντονη τοπική δραστηριότητα πριν από 2-3 εκ. χρόνια άφησε πίσω της τον ηφαιστειακό δόμο, με ύψος περίπου 183μ. και έκταση 0,38τμ, από κοκκινωπό τραχείτη [πλούσιο σε άστριους]. Η πόλη είχε σύντομη και περιπετειώδη ζωή. Μπορεί να άλλαξε πολλά ονόματα στο χρόνο όμως τελικά επέζησε από το τέλος του κόσμου. Σήμερα η γύρω περιοχή από τον δόμο είναι τουριστική, μόνο ερείπια μαρτυράνε το ένδοξο βυζαντινό της παρελθόν.

Γεωδίφης

Πηγές

1.Κώια -Ιάκωβος Ζαρράφτης
2.Ιστοσελίδα -aspat.com.tr/
3.Researches in Asia Minor- William John Hamilton[1842]
4.Halicarnassus, Cnidus, and Branchidae[vol.2]-Charles Newton[1863]
5.Βικιπαίδεια
6.Με το βλέμμα των περιηγητών, el.travelogues.gr/

Ο γεωαρχαιολόγος Luigi Morricone

2/2/2018

Αρχαϊκό μαρμάρινο ανάγλυφο- L.Morricone

Μετά τον καταστρεπτικό σεισμό του 1933 η πόλη της Κω ανασκάπτεται από αρχαιολόγους και μηχανικούς της Ιταλικής Αρχαιολογικής Υπηρεσίας. Οι ανασκαφές φέρνουν στο φως τα ερείπια της αρχαίας πόλης [ή καλύτερα από παλαιότερες πόλεις]. Ίσως να μην μαθαίναμε ποτέ τι έκρυβε η κωακή γη εάν δεν είχαν αρχίσει τις ερευνητικές εργασίες οι Ιταλοί κατακτητές. Εκ των πρωτεργατών αυτής της σημαντικότατης προσπάθειας ήταν ο Luigi Morricone.
Ο Morricone γεννήθηκε το 1906 στο Κιέτι, μίας από τις αρχαιότερες πόλεις της Ιταλίας [αρχαιότερη και από τη Ρώμη] την οποία φέρεται να ίδρυσε ο Αχιλλέας. Τον Ιούλιο του 1935 αναλαμβάνει τις ανασκαφές από τον συνάδελφο του, εξίσου λαμπρό επιστήμονα Luciano Laurenzi [1902-1966]. Με συνεργάτες τον μηχανικό Ερμή Balducci [δυστυχώς πέθανε σε ηλικία 34 χρονών] για τις πρωτοχριστιανικές βασιλικές και τον Ιταλοεβραίο επιγραφολόγο Mario Serge [χάθηκε μαζί με την γυναίκα και το παιδί του στο κολαστήριο του Άουσβιτς], αποκάλυψαν μέχρι τον Σεπτέμβριο 1943 το μεγαλύτερο μέρος της αρχαίας Κω. Μια άλλη σημαντική ιταλική παρουσία στο νησί που συνεργάστηκε με τον L.Morricone ήταν ο Τραϊανός Finamore [1899-1970], ξυλογράφος, χαράκτης, ζωγράφος, ιστορικός και ποιητής. Την ομάδα πλαισίωνε ο αρχαιολόγος, γαμπρός του Ιακ.Ζαρράφτη, Giussepe Lazzara.
O Morricone ήταν επιθεωρητής της Εφορείας Αρχαιοτήτων της Νάπολης από το 1934, αργότερα διευθυντής του Ιστορικού Αρχαιολογικού Ινστιτούτου F.E.R.T Ρόδου [ιδρύθηκε το 1927]. Το 1935 είχε σταλεί από την ιταλική κυβέρνηση σε μια αποστολή στην Κω για να συνεχίσει την εργασία του Laurenzi. Κατά τη διάρκεια αυτής της αποστολής έκανε μια αξιόλογη δουλειά με ανασκαφές και συλλογή υλικού. Το έργο του Morricone έληξε το 1948, όταν παρέδωσε σε Έλληνες συναδέλφους το αρχαιολογικό υλικό με τα σχετικά έγγραφα, επιστημονικές εργασίες και το φωτογραφικό αρχείο που με μεγάλη δυσκολία κατάφερε να σώσει και να διατηρηθεί κατά την περίοδο του Β΄ Παγκόσμιου Πολέμου. Επέστρεψε στη Νάπολη, συνεχίζοντας παράλληλα την μελέτη του για την Ελλάδα.
Ο Ιταλός αρχαιολόγος εφάρμοσε μεθόδους της γεωεπιστήμης στην επίλυση των πολύπλοκων αρχαιολογικών προβλημάτων που προέκυψαν κατά την παραμονή του στο νησί. Οι μέθοδοι του προέρχονταν από διαφορετικά γνωστικά πεδία όπως η γεωλογία των σεισμών, η γεωμορφολογία, η χαρτογραφία, η γεωγραφία, η γεωχρονολόγηση, η στρωματογραφία, η εδαφολογία, η ιζηματολογία, η πετρολογία, η κλιματολογία και η γεωοικολογία. Ο συνδυασμός όλων αυτών των μεθόδων του έδωσε την δυνατότητα της μελέτης των παλαιοπεριβαλλόντων του νησιού και ειδικότερα κατέδειξε την αλληλεπίδραση των Κώων με το περιβάλλον κατά την αρχαιότητα.
Επιπλέον στο δύσκολο έργο του συχνά είχε σύμβουλους τους αρχαίους κλασσικούς συγγραφείς, τους περιηγητές και τους αρχαιολόγους που εργάστηκαν στο νησί ενώ αρκετές φορές πρέπει να είχε ξεφυλλίσει τα Κώια του Ζαρράφτη. Δυστυχώς το πλούσιο και αξιόλογο έργο του Morricone είναι δύσκολο να παρουσιαστεί μέσα σε λίγες αράδες.
Οι προϊστορικές έρευνες [Σεράγια,Λαγκάδα,Ελαιώνα κά] του δείχνουν ότι η Κως από το 2300π.Χ ήταν ένα πολύ δραστήριο εμπορικό κέντρο.
Υποστήριξε ότι τα ευρήματα από τους προϊστορικούς τάφους της Ασκλούπης και της σπηλιάς Άσπρης Πέτρας ανάγονται στην πρώτη πρώιμη εποχή του χαλκού, δηλαδή 2900-2100 π.Χ, κάτι με το οποίο συμφωνούν σήμερα οι αρχαιολόγοι.
Οι προϊστορικοί τάφοι στο χείμαρρο Γλυκόπεραμα για τον Morricone αποτελούν έναν από τους συνδέσμους μεταξύ της σπηλιάς της Άσπρης Πέτρας και της μυκηναϊκής πόλης στο Σκανδάριο.
Σχετικά με τα πετρώματα του νησιού προσθέτει «Η παλαιότερη περίοδος, θα μπορούσε να ονομαστεί του τραβερτίνη ΙΙ, εκτείνεται από το 366 π.Χ., την ημερομηνία ίδρυσης της πόλης, κοντά στο ακρωτήριο Σκανδάριο όπου κατά την Μυκηναϊκή εποχή στην περιοχή υπήρχε οικισμός και τη γεωμετρική μία απέραντη νεκρόπολη. Εως τον 3ο αιώνα π.Χ τα χρησιμοποιούμενα για την κατασκευή υλικά είναι ένα είδος ασβεστόλιθου όπως ο τραβερτίνης τον οποίο οι ντόπιοι αποκαλούν αμυγδαλόπετρα, και μερικές φορές απο ηφαιστειακό τεφροπράσινο τόφφο [πρασινόπετρα] σπανιότερα το μαύρο/μπλε μάρμαρο [ιώδης ασβεστόλιθος]. Για τη βασική δομή των κτιρίων εφαρμόζεται μια γκρίζα ή κοκκινωπή ηφαιστειακή πέτρα μαλακόπετρα [δακίτης ή ρυόλιθος], ενώ για τα τείχη χρησιμοποιείται γενικά έναν σκληρότερο πέτρωμα που ονομάζεται σιδερόπετρα. Η τεχνική της κατασκευής είναι πάντα λεπτή και ακριβής. Η επόμενη περίοδος είναι αυτή του «μαρμάρου ΙΙ» επειδή το κρυσταλλικό, λευκό ή φλεβικό μάρμαρο των λατομείων του νησιού χρησιμοποιείται ευρέως στα κτίρια. Ωστόσο, δεν εγκαταλείπεται η χρήση του τραβερτίνη και του μαύρου γαλάζιου μαρμάρου, πράγματι, αυτά τα υλικά εναλλάσσονται με λευκό μάρμαρο κυρίως στις χαμηλότερες σειρές των κτιρίων. Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου δημιουργήθηκαν τα μνημεία που έδωσαν στην πόλη την πολυτελή εμφάνιση που αναφέρει ο Διόδωρος και ο Στράβων.»
Ξεσκονίζει τους αρχαίους χάρτες του νησιού και αναζητά ερείπια από τα σπίτια του Ιπποκράτη και το θολωτό πηγάδι [lppokrat ή Pukrat σουγιού, πηγή του Ιπποκράτη] προτείνοντας ότι βρίσκονται κάτω από τα σύγχρονα σπίτια κοντά στην ακτή [κατά μήκος της γραμμής της βόρειας πλευράς του τείχους]. Τα κτίρια είχαν περιγραφεί για πρώτη φορά από τον Nicolo de Martoni το 1395, αποτελούσαν ένα μεγάλο οικοδόμημα που έμοιαζε με κάστρο και αμέσως μετά, αρχές του 15ου αιώνα από τον Christopher de Buondelmonti. Μέχρι τον 18ο αιώνα αναφέρονται τα ερείπια ενός κτιρίου, μερικές φορές, με την επιγραφή: fons et domus ypocratis.
Τον Μάιο 1937, στην άκρη της δυτικής πόλης [Γενί Καπού ή Porta Nuova] στα ερείπια των σπιτιών που καταστράφηκαν από το σεισμό του 1933, ενθουσιάζεται από ένα θραύσμα που ανάκτησε από αρχαϊκό ανάγλυφο [ λευκό μάρμαρο, όχι της Κω] ιωνικής τεχνοτροπίας.
Φαίνεται ότι τον απασχολεί έντονα η υψηλή σεισμική δραστηριότητα της περιοχής. Συχνά οι επιπτώσεις των σεισμών στην ιστορία της πόλης αποτελούν σημείο αναφοράς στο έργο του. Ειδικότερα εστιάζει την προσοχή του στα σεισμικά γεγονότα του 1933, 554, 469,139, 5 ή 6π.Χ, 27π.Χ.
Σε κάποια αποσπάσματα του έργου του αναφέρει: «Το περιμετρικό τείχος της πόλης που κάλυπτε τις οδούς Ιπποκράτους, Μιαούλη, Ναυκλήρου και Πλατεία Καζούλη δυστυχώς ελάχιστο σώζεται στις ημέρες μας. Κτίστηκε με αρχαίο υλικό κάθε είδους μεταξύ 1391-1396. Η αταξία της τεχνικής του δείχνει τη σπουδή με την οποία κτίστηκε».
«Το Γενί Καπού στο νοτιοδυτικό άκρο της πόλης, κοντά στο Ωδείο δεν έχει πληγεί από το σεισμό του 1933, και καταλαμβάνεται από χώρους που αρχίζουν από την πλατεία της αγοράς και ακολουθούν την ήπια πλαγιά ενός μικρού λόφου το οποίο είναι ένα είδος ακρόπολης».
Για τον σεισμό του 5 ή 6 π.Χ. μας πληροφορεί ότι δεν μπόρεσε να εντοπίσει ίχνη οικοδομικής δραστηριότητας αυτής της περιόδου από τις ανασκαφές.
Μας άφησε σημαντικές πληροφορίες για το ιπποδάμιο σύστημα της πόλης το οποίο δεν άλλαξε κατά τους ρωμαϊκούς χρόνους.
Επισημαίνει ότι η ανοικοδόμηση που άρχισε μετά τον σεισμό του Αντωνίου Πίου [139μ.Χ] ανύψωσε την στάθμη της πόλης Κω. Το τείχος επισκευάστηκε - τουλάχιστον το τμήμα του προς το λιμάνι - σε ύψος μόλις πάνω από 2.50μ. και πάνω από τα ερείπια χτίστηκαν νέα κτίρια. Διαπιστώνει την επαναχρησιμοποίηση υλικών όπως τούβλα, πέτρες και μάρμαρα για κατασκευή νέων κτιρίων. Συμφωνεί με τον L.Laurenzi ότι τότε ίσως λειτούργησαν για τελευταία φορά τα λατομεία του νησιού πριν ξανανοίξουν την Ιταλική περίοδο.
Ιδιαίτερη αναφορά κάνει στο καθοριστικό διπλό χτύπημα, για την πορεία της πόλης, του 469 και 554μ.Χ.«Η πόλη της Κω υπέστη μια νέα καταστροφή, είναι η εποχή που εξαφανίζονται εντελώς όσα ελληνιστικά κτίρια είχαν επιβιώσει και η Κως αποκτάει μία χριστιανική φυσιογνωμία. Η τελευταία περίοδος ήταν βραχύβια, επειδή το 554, ένας νέος σεισμός θέτει τέλος στην ύπαρξη της αρχαίας πόλης. Αν και δεν μπορώ απολύτως να αποκλείσω ότι συνεχίζεται η ζωή επί τόπου, όμως δεν βρέθηκαν απομεινάρια που αποδίδονται σε μια εποχή μετά τα μέσα του 6ου αιώνα μ.Χ».
Σχετικά με τον μέγιστο σεισμό του 554, προσθέτει:«Η πρωτοχριστιανική πόλη [Κω] γκρεμίστηκε από τον σεισμό. Θα πρέπει επίσης να σημειωθεί ότι στο στρώμα που ανήκει η τελευταία κατασκευαστική περίοδος δεν βρίσκονται πουθενά υπολείμματα κτιρίων: είτε θα πρέπει να υποθέσουμε ότι δεν είχε ξαναχτιστεί σε όλη την περιοχή της πόλης, διότι δεν είχε πλέον τον πληθυσμό των προηγούμενων αιώνων, ή, σχετικά με την μαρτυρία του Αγαθία, πρέπει να γίνει δεκτό ότι υπήρχαν πολλές κατασκευές από τούβλα και πηλό και αυτά δεν έχουν φτάσει σε μας. Μετά τον σεισμό ακολουθεί εγκατάλειψη της πόλης».
Οι Ιταλοί αρχαιολόγοι τοποθετούν χρονικά την ακμή της παλαιοχριστιανικής εποχής της Κω ανάμεσα στους σεισμούς του 469 και 554 μ.Χ. Μετά το 554 θα ακολουθήσουν τα σκοτεινά χρόνια μέχρι τον 11ο αιώνα. Νέες ανασκαφές προτείνουν ότι η ζωή συνεχίσθηκε έως τις αραβικές ἐπιδρομές του 654/655 μ.Χ. Στὴ συνέχεια οι πληροφορίες για το νησί χάνονται. Πρέπει να τονισθεί ότι ιδίως μετά το σεισμό του 554 [δες χάρτη] όχι μόνο η Κως αλλά αρκετές γειτονικές πόλεις [Μύνδος, Κνίδος κά] πάλευαν να βρουν τις ισορροπίες και να επιστρέψουν σε κανονικότητα. Αρκετοί κάτοικοι χάθηκαν, άλλοι εγκατέλειψαν το νησί και όσοι έμειναν πήγαν στα ορεινά, σε καλύτερα καταφύγια με καθαρό πόσιμο νερό. Ήταν δύσκολο να ανασυνταχθούν οι τοπικές κοινωνίες για ένα μεγάλο χρονικό διάστημα. Το υφάλμυρο νερό, οι αρρώστιες, τα ακατάλληλα εδάφη, η καταστροφή της θαλάσσιας ζωής, οι ισχυροί μετασεισμοί, ήταν σημαντικοί παράγοντες που οδήγησαν στην εγκατάλειψη της πόλης το 554, προσυπογράφοντας την αναφορά με την οποία έκλεισε το γεωχρονολόγιο της πόλης ο Morricone.
Το 1938 συμπληρώνει τις ανασκαφές στο κτίριο των Θερμών του Ασκληπιείου, το οποίο χρονολογεί τον 3ο αιώνα μ.Χ. Λίγο πριν φτάσουν οι Γερμανοί ανακαλύπτει στο Ασκληπιείο μυκηναϊκά όπλα και αγγεία. Οι έρευνες των Ιταλών σταμάτησαν τον Οκτώβριο 1943 με τον ερχομό των Ναζί. Ο Morricone επέστρεψε στην Ιταλία και το 1979 πέθανε στη Ρώμη.

Γεωδίφης

Πηγές
1.Ιστορία της Νήσου Κω-Β.Χατζηβασιλείου
2.archeologia.beniculturali.it/Αρχείο L.Morricone
3.Ιταλική Αρχαιολογική Σχολή Αθηνών
4.Scavi e ricerche a Coo (1935-1943)-L. Morricone
5.Eleona e Langada: sepolcreti della Tarda Età del Bronzo a Coo-L. Morricone
6.Frammento di bassorilievo arcaico da Coo-L. Morricone