Blog Archives

Η σχέση των σεισμών με την εξέλιξη της περίπλοκης ζωής της Γης

19/12/2018

Σεισμοί έχτισαν το Ιδαίο όρος και εξακολουθούν να ανυψώνουν τον ορεινό όγκο του

Το ρήγμα που περνά από το Ιδαίον Άντρον βρίσκεται στις ανατολικές παρειές του όρους Ίδη, στο οροπέδιο της Νίδας, σε υψόμετρο 1.498 μ. Εδώ βρίσκεται το σπήλαιο της μινωϊκής Κρήτης που συνδέεται μυθολογικά με τον θεό των θεών, Δία. Η Οροσειρά Ίδη είναι ένα ακόμη παιδί της τεκτονικής των πλακών.
Η τεκτονική των πλακών βοήθησε να γίνει ο πλανήτης μας σταθερός και κατοικήσιμος. Αλλά η αργή μετατόπιση των ηπείρων εξακολουθεί να είναι μια μυστηριώδης διαδικασία. Ξεκίνησε όταν δημιουργήθηκε ο πλανήτης ή πριν από 3,5 δισ.χρόνια;
Οπως και να έχει η θεωρία των τεκτονικών πλακών είναι μια από τις πιο σπουδαίες ανακαλύψεις του ανθρώπινου νου, μαζί με τη θεωρία της εξέλιξης του Δαρβίνου και τη θεωρία της σχετικότητας του Αϊνστάιν.
Η τεκτονική δραστηριότητα των πλακών δεν βοήθησε μόνο στη σταθεροποίηση του συστήματος διαχείρισης της θερμότητας της Γης. Η αργή κίνηση των πλακών διατηρούσε μια σταθερή παροχή νερού ανάμεσα στο μανδύα και την κρούστα, αντί να εξαντλείται σταδιακά από την επιφάνεια.Απέκλεισε την επικίνδυνη συσσώρευση αερίων του θερμοκηπίου στην ατμόσφαιρα απορροφώντας τον άνθρακα από τον ωκεανό .Επίσης, η τεκτονική των πλακών δημιούργησε τα κατάλληλα πεδία για τα δαρβινιανά παιχνίδια.
Σκεφτείτε τι οδηγεί την εξέλιξη;Είναι η απομόνωση και ο ανταγωνισμός. Πρέπει να σπάσετε τις ηπείρους και να διαχωρίσετε έναν ωκεανό από τον άλλο, για να δημιουργηθούν , να εξελιχθούν και να γίνουν ξεχωριστά είδη. Όλα αυτά έγιναν εξαιτίας των τεκτονικών πλακών της Γης.
Χρειαζόμαστε την τεκτονική των πλακών για να διατηρηθεί η ζωή στον πλανήτη. Μας δίνει καταστροφικά γεγονότα με σεισμούς, ηφαιστειακές εκρήξεις και τσουνάμι αλλά ο μηχανισμός των πλακών επιτρέπει στη Γη να διατηρεί ένα σταθερότερο και πιο ευνοϊκό περιβάλλον συνολικά κάτι το οποίο δεν συναντάμε σε άλλους πλανήτες.
Συγκρίνοντας τη Γη με τον αδελφό της πλανήτη, τη Αφροδίτη. Οι δύο κόσμοι έχουν περίπου το ίδιο μέγεθος και έχουν κατασκευαστεί από παρόμοιο βραχώδες υλικό, όμως η Γη έχει τεκτονική πλακών και η Αφροδίτη δεν έχει.
Οι ερευνητές εξετάζουν τη σχέση μεταξύ των τεκτονικών πλακών και της εξέλιξης της σύνθετης ζωής. Οι εντυπωσιακές συγκρούσεις των ηπείρων και τα βουνά μπορεί να έχουν δώσει ζωτικά θρεπτικά συστατικά σε βασικές στιγμές βιολογικής εφευρετικότητας, όπως η θρυλική έκρηξη της Καμβρίου περιόδου πριν από 500 εκατομμύρια χρόνια, όταν εμφανίστηκαν οι πρόγονοι των σύγχρονων μορφών ζωής. Με τον Παλαιοζωικό αρχίζει η έκρηξη της ζωής. Από τότε, έχουν εμφανιστεί 30 τρισεκατομμύρια είδη ζωής. Κλίμα,σεισμοί,ζωή και κίνηση των ηπείρων πάνε μαζί.
Οι απαντήσεις γύρω από τις τεκτονικές πλάκες πλέον κατευθύνουν την αναζήτηση για ζωή και κατοικήσιμους πλανήτες πέρα από το ηλιακό σύστημα. Αν ψάχνουμε για έναν άλλο πλανήτη όπου θα αποικίσουμε, θέλουμε εκείνους με σημάδια τεκτονικής δραστηριότητας. Αυτά είναι τα μέρη όπου η ζωή είναι πιθανό να έχει εξελιχθεί πέρα από τους μονοκύτταρους οργανισμούς.

Γεωδίφης

Το «Τσουνάμι του Αγαθία», δεκαπέντε αιώνες μετά

13/12/2018

Αρχαία Αγορά Κω, βασιλική του Αγ.Γεωργίου του λιμανιού. Ανασκαφή του παλαιοχριστιανικού μωσαϊκού. Σχισμή, αριστερά του ψηφιδωτού, από την δραματική ημέρα του 554. Το δάπεδο του ιερού υπέστη συνσεισμική καθίζηση από την δράση του «φονέα» των παλαιοχριστιανικών ναών του νησιού, το Ρήγμα Κω. [Φωτογραφία- L.Morricone, 1937]

«Τότε η θάλασσα με την ακάθεκτον και σφοδρά ορμήν της επιστροφής της οπίσω εις τον πόντον συμπαρέσυρε βιαίως πάν το προστυχόν προ της αποδαιμονισμένης φοράς αυτής, και κατέστρεψεν ανθρώπους και οικοδομάς» Ι.Ζαρράφτης [Ιστορία της Κω, 1922]

Ο 6ος αιώνας σηματοδοτεί το τέλος της Κλασικής Αρχαιότητας και την αρχή του Μεσαίωνα. Το 536, μία δραματική ηφαιστειακή έκρηξη προκαλεί ασυνήθιστα κρύο καιρό για πολλά χρόνια, φέρνει τη μαζική πείνα στην Ευρώπη συμπίπτοντας με μια εποχή γενικής κρίσης και τοπικών καταστροφών με περίπου 25 εκ. θύματα. Το 541-542 συμβαίνει η πρώτη πανδημία της βουβωνικής πανώλης [του Ιουστινιανού] που πλήττει την Κωνσταντινούπολη και την υπόλοιπη Βυζαντινή Αυτοκρατορία. Τα δεινά παθήματα του 6ου αιώνα δεν αφήνουν ανεπηρέαστη την Κω όπου κυρίαρχη πλέον θρησκεία είναι ο χριστιανισμός. Από τα μέσα του 3ου αιώνα έχει διαδοθεί η νέα θρησκεία στο νησί. Πολλά αρχαία κτίρια έχουν ήδη μετατραπεί σε εκκλησίες και σε αυτό βοήθησε ο σεισμός του 469 μ.Χ που προήλθε από τον υποθαλάσσιο χώρο μεταξύ Κνίδου και Νισύρου. Με την οικοδομική περίοδο που ακολουθεί η πόλη χάνει τον ρωμαϊκό χαρακτήρα και αποκτά χριστιανική ταυτότητα. Στην θέση των αρχαίων ναών ξεφυτρώνουν μεγάλες και πολλές βασιλικές. Όλα έδειχναν ότι μία περίοδος οικονομικής ευμάρειας και πλούτου ξεδιπλωνόταν σε μία «αναγεννημένη» Κω.

Έκτοτε η Κως μένει κατακαθισμένη;

Το ημερολόγιο ίσως έλεγε Μεγάλη Παρασκευή του 554 μ.Χ,γιά άλλους 9/7/551 ή 552 ή 556. Ξαφνικά, ένας τρομερός σχεδόν επιφανειακός σεισμός με μέγεθος 7+ εκδηλώνεται στον βυθό της Λεκάνης Κω, νότια από την Χαλκήπετρα σε απόσταση 4 χλμ. από την ακτή.
Σε ελάχιστο χρόνο η πόλη της Κω μετατρέπεται σε έναν τεράστιο χωμάτινο σωρό, πάνω στον οποίο βρίσκονταν σκορπισμένες πέτρες, κομμάτια απο μαρμάρινους κίονες και σπασμένα ξύλα. Σύνεφα σκόνης σηκώνονται πάνω από τους σωρούς των κτιρίων και θαμπώνουν τον αέρα. Ελάχιστα σπίτια μένουν όρθια χωρίς ζημιές και μάλιστα, όχι απο εκείνα πού ήταν χτισμένα με κονίαμα και πέτρες ή άλλο στέρεο και πιο ανθεκτικό υλικό, όπως θα ήταν φυσικό, αλλά μόνο κάποια παλιά, χτισμένα με άψητους πλίνθους και πηλό. Ελάχιστοι κάτοικοι εμφανίζονταν σποραδικά, πολύ λυπημένοι και απελπισμένοι για αυτό που τους έτυχε. Ομως τα παθήματα τους δεν τελειώνουν εκεί.
Ο Ι.Ζαρράφτης ως σύγχρονος γεωεπιστήμονας, προσεγγίζει λογικά το αδιανόητο συμβάν και το περιγράφει με μοναδικό τρόπο: «Οι σεισμοί εκείνοι [του 554] οι καταστρεπτικότεροι για όλη την Κω ανέτρεψαν με ανίζηση και καθίζηση όλες τις παράλιες πόλεις της και κατερήμωσαν πολλά μέρη αυτής, ελάχιστα μέρη σώθηκαν. Διότι με τις τρομερές δονήσεις των εκρήξεων αυτών οι σεισμοί επέφεραν καθίζηση, κατά την οποία η θάλασσα ξαφνικά εμφανίστηκε και όρμησε και ως επι το πλείστον τραβήχτηκε, και κατέκλυσε τα παράλια των οικημάτων όλα διαμιάς. Αμέσως μετά μια άλλη σεισμική δόνηση προκάλεσε ανάλογη ανίζηση στο έδαφος, ανάγκασε την θάλασσα που είχε εισχωρήσει, να επιστρέψει...Έκτοτε η Κως μένει κατακαθισμένη για ένα μέτρο, ως φαίνεται από τα θεμέλια των τωρινών οικιών, όπου βρίσκονται τα αρχαία σε βάθος 3-4μ. πολλές φορές δε και 5μ. Φαίνεται δε τούτο στα Κούμπουρνα, στο Ψαλίδι και λοιπούς παραλίους πεδινούς τόπους του νησιού....Η καταστροφή ήταν ανεπανόρθωτη. Οι μεγαλύτερες οικοδομές ήσαν σωροί λίθων. Τα περίφημα πλούσια οικοδομήματα του ξακουστού Ασκληπιείου έγιναν βουνά αρχαίων μαρμάρων. Κατέρρευσαν όλα. Το Γυμνάσιο, το Θέατρο και τόσες άλλες δημόσιες οικοδομές. Από παντού και πάλι έσπευσαν οι φιλάνθρωποι να βοηθήσουν.Αλλά οι άνθρωποι έλειπαν. Ήταν όλοι φονεμένοι. Εχάθησαν οι κάτοικοι αυτής».
Λίγα λεπτά μετά το κύριο σοκ, μια σειρά από τρομερά κύματα ανυψώνονται σε ύψη από 3-35 μέτρα και αρχίζουν αλύπητα να χτυπάνε τις ακτές του νησιού και τις γύρω παράλιες περιοχές του Κεραμεικού Κόλπου για τουλάχιστον 6 ώρες. Τα κύματα εισχωρούν στις χαμηλές πεδιάδες του νησιού, φτάνουν έως το Ασκληπιείο [3,5 χλμ. από την ακτή], ενώ στην Καρδάμαινα εισχωρούν τουλάχιστον 1,5 χλμ. από την ακτογραμμή. Τα μεγάλα κύματα κατέκλυσαν τις επίπεδες παραθαλάσσιες τοποθεσίες και κάλυψαν με ιζήματα ιδίως κατά την επιστροφή τους τα ερείπια από τις παλαιοβασιλικές της Κω [Αγ.Γαβριήλ, Σκανδάριο, Αγ.Φωκά;] της Καρδάμαινας [Αγ.Βαρβάρα, Δωροθέου;, Αγ.Θεότητα], του Ζηπαριού [Αγ.Παύλος και ίσως του Καππαμά] του Μαστιχαριού και του Όρμου της Κεφάλου. Τα νερά της Κω από καθαρά και πόσιμα γίνονται αλμυρά από την δράση του τσουνάμι και ακατάλληλα προς πόση.
«Παντού επικρατεί καταστροφή και ερήμωση, έτσι πού να μην απομένει κανένα στολίδι στην πόλη πέρα από το δοξασμένο όνομα των Ασκληπιαδών και η υπερηφάνεια για τον Ιπποκράτη» αναφέρει ο Αγαθίας ο Σχολαστικός ο οποίος έτυχε να περάσει από την Κω λίγο μετά την τραγωδία.
Από το συμβάν του 554 οι περισσότεροι κάτοικοι της Κω βρίσκουν το θάνατο. Οι ελάχιστοι τυχεροί που επιβίωσαν, βρέθηκαν αντιμέτωποι με την υφαλμύρωση του νερού των πηγών που υδροδοτούσε την πόλη και ισχυρούς μετασεισμούς [με μεγάλυτερο 6+] που διήρκεσαν τουλάχιστον δύο μήνες. Σε συνδιασμό με την επιδημία πανώλης του Ιουστινιανού, που είχε πλήξει προηγουμένως το νησί, είναι το «κερασάκι της τούρτας» και θα συμβάλλει στην δημογραφική και οικονομική παρακμή της Κω.
Οι εναπομείναντες κάτοικοι εγκαταλείπουν τη Συνοικία του Λιμανιού, το Ασκληπιείο, τις Δυτικές Θέρμες, κά. Μαζί τους ο Δαμόχαρις ο τελευταίος Κώος ποιητής της αρχαιότητας, φεύγει από το νησί για την Κων/πολη ή Σμύρνη. Οσοι μένουν στο νησί, πάνε στα βουνά. Για χρόνια ο πληθυσμός της πόλης μειώνεται δραματικά.

Πόσο διήρκησε ο σεισμός;

Αξίζει να τονιστεί ότι ο Υπερμέγιστος του Κεραμεικού δεν έχει σχέση με το φονικό γεγονός που είχε επίκεντρο βορειοανατολικά της Προύσας, [12χλμ. ΒΔ από την Λίμνη Iznik] το οποίο έπληξε την Κωνσταντινούπολη και την Νικομήδεια τον Αύγουστο του 554 μ.Χ, με μέγεθος 7.0 βαθμών.
Ο σεισμός από το Ρήγμα Κω έγινε αισθητός στην Κων/πολη, Παλαιστίνη, Αίγυπτο, Κύπρο αλλά δεν προξένησε τις μακρινές καταστροφές που του αποδίδονται. Άλλωστε το ρήγμα που τον προκάλεσε δεν βρίσκεται στα όρια των πλακών και η δραστηριότητα του επηρεάζει μόνο όμορες περιοχές με τον Κεραμεικό Κόλπο.
Επίσης κάποιοι τον συγχέουν με τον σεισμό του 551 μ.Χ με μέγεθος 6.8 βαθμών που ανέφερε ο Προκόπιος Καισαρεύς. Ενα επεισόδιο που επίσης προκάλεσε τσουνάμι και άφησε πίσω του αρκετά θύματα, όμως είχε επίκεντρο μεταξύ Λουτρών της Αιδηψού και Καμένων Βούρλων του Βόρειου Ευβοϊκού Κόλπου.
Όταν εκδηλώθηκε ο υποθαλάσσιος σεισμός του 554 τα σεισμικά κύματα διαδόθηκαν μακριά από το επίκεντρο που εξακολουθούσε να δονείται. Το σπάσιμο του Ρήγματος Κω έγινε από διάδοση σεισμικών κυμάτων που σε φυσιολογικές συνθήκες μεταφέρονται περίπου 2 χιλιόμετρα το δευτερόλεπτο. Δηλαδή η αναμενόμενη ρήξη για το Ρήγμα Κω, με μήκος τουλάχιστον 60 χλμ.,θα έπρεπε να ήταν λιγότερη των 30 δευτερολέπτων. Όσο μεγαλύτερη είναι η περιοχή του ρήγματος που σπάει, τόσο μεγαλύτερη είναι η διάρκεια του σεισμού. Αλλά, παρατηρήσεις από τις ακτές του νησιού όσο και από συνσεισμικές παράλιες καθιζήσεις στην Τέλενδο, Μύνδο και αλλού υποδηλώνουν ότι η διάρκεια ανακίνησης στο έδαφος μάλλον διήρκησε πολύ περισσότερο από το αναμενόμενο.
Ο σεισμός προκάλεσε τρομερές κατολισθήσεις, πτώσεις μεγάλων βράχων, καταστροφές στη θάλασσα, παράκτια καθίζηση αλλά και εδαφική ροή μεγάλων εκτάσεων, από ρευστοποίηση εξαιτίας της κίνησης των χαλαρών εδαφών πάνω σε μη συμπαγείς σχηματισμούς από θαλάσσιο πηλό, αμμοχάλικο και ρευστοποιημένο υλικό από αρχαία σεισμικά επεισόδια. Μεγάλα παραθαλάσσια τμήματα γης ρευστοποιήθηκαν. Οι καταστροφικές επιπτώσεις του σεισμού έκαναν επιθετικότερη τη διείσδυση των κυμάτων του τσουνάμι που ακολούθησε στις πεδιάδες του νησιού.
Το σεισμικό περιστατικό συνέβη σε βαθιά λεκάνη από ηφαιστειοϊζηματογενή υλικά, και αυτό από μόνο του θα μπορούσε να δώσει απαντήσεις, όπως για παράδειγμα γιατί ενισχύθηκε και διήρκησε περισσότερο από 30 δευτερόλεπτα, ίσως 2 έως 3 λεπτά. Μήπως έγιναν πολλές ανακλάσεις και συντονισμοί κοντά στο σεισμικό επίκεντρο και για αυτό η ανακίνηση διήρκησε περισσότερο;
Ακόμη και έτσι, δεν πείθει η προσέγγιση ότι το σεισμικό γεγονός εκείνης της ημέρας εκδηλώθηκε με κανονικούς όρους. Κάτι έγινε από ένα μεγάλο σεισμό ή ακολουθία σεισμών που είχε μεγάλη διάρκεια και από το οποίο προέκυψε ένα τεράστιο σε ύψος τοπικό τσουνάμι.

Τι συνέβη την μοιραία μέρα;

Το «Τσουνάμι του Αγαθία» έκανε χρόνο να φτάσει στις ακτές και το ύψος του πιο δυνατού κύματος ήταν πολύ μεγάλο για να είναι το άμεσο αποτέλεσμα του σπασίματος του Ρήγματος Κω. Προκάλεσε σοβαρές ζημιές στο βόρειο τμήμα της Κω και στις πεδιάδες της Καρδάμαινας και Κεφάλου, λίγα λεπτά μετά την εκδήλωση του κύριου σεισμού.
Η δημιουργία του μπορεί να αποδοθεί σε υποθάλασσια κατολίσθηση [ή ολισθήσεις] που συνέβη λίγο χρόνο, ίσως 13-15 λεπτά, μετά το κύριο σοκ. Βυθομετρικά δεδομένα δεν έχω στην διάθεση μου, ωστόσο εκτιμώ ότι άφησε πίσω του μια υποθαλάσσια αμφιθεατρική δομή κοντά στο επίκεντρο που συμφωνεί με την κατολίσθηση.
Οι παράγοντες που καθόρισαν το ύψος και την καταστροφικότητα του τσουνάμι ήταν το μέγεθος του σεισμού, ο όγκος του εκτοπισμένου νερού μετά την κατολίσθηση, η τοπογραφία του θαλάσσιου βυθού που φτάνει τα 700μ. και τα φυσικά εμπόδια. Ο μεγάλος όγκος του νερού απλώθηκε κυρίως προς τα βόρεια και άνοιξε σαν βεντάλια όπου συνάντησε τα χαμηλά βάθη του πλατώ Κω-Σάμου.Τότε τα πράγματα έγιναν πολύ σοβαρά και πήραν ανεξέλεγκτες διαστάσεις. Η μεγάλη πεδιάδα της Κω, άν και μικρότερη τότε, αποδείχτηκε άλλη μια φορά φιλική για την επέλαση του τσουνάμι.
Τα αποτελέσματα του σεισμού ακόμη σήμερα είναι ορατά στις βόρειες και τις νότιες ακτές του νησιού επιβεβαιώνοντας τις εύστοχες παρατηρήσεις του Ζαρράφτη. Η ισχυρή δόνηση έτεινε να ενισχύει την κίνηση σε περιοχές με χαλαρό έδαφος σε σύγκριση με τις βραχώδεις θέσεις.Τα σεισμικά κύματα του 554 είχαν αργή εξασθένηση. Δεν είναι απίθανο να υπήρξε υπολειπόμενη δόνηση που διαδιδόταν πολύ αργά με το χρόνο και ο ρυθμός της εξασθένησης των κυμάτων να ήταν ανεξάρτητος από τις θέσεις της σεισμικής πηγής. Δηλαδή, ίσως συνέβη κάτι ανάλογο που παρατηρείται όταν πυροβολείς με όπλο σε ένα δωμάτιο. Η ηχητική ενέργεια παραμένει για μεγάλο χρονικό διάστημα λόγω των πολλαπλών ανακλάσεων σε άκαμπτο τοίχο, οροφή και πάτωμα του δωματίου. Αυτός ο υπολειπόμενος ήχος έχει μια πολύ σταθερή και ανθεκτική φύση, παρόμοια με τα σεισμικά κύματα, ανεξάρτητα από τις θέσεις πυροβόλησης με όπλο ή από όπου ακούτε τον ήχο στο δωμάτιο.
Ο κύριος σεισμός ενισχύθηκε από υποθαλάσσια κατολίσθηση ή μπορεί να συνοδεύτηκε από δεύτερο γεγονός που συνέβαλε στην αστοχία της λεκάνης από την οποία προήλθε η μεγάλη λασποολίσθηση. Αυτή η ιδιαιτερότητα προκάλεσε τις μεγάλες ζημιές του Υπερμέγιστου όχι μόνο στην Κω αλλά στην Κάλυμνο, Τέλενδο, Ψέριμο, Νίσυρο,Τήλο, Νότια Λέρο, Κάβο Κριός, Μύνδο, Αλικαρνασσό και σε άλλες πόλεις του Κεραμεικού Κόλπου, ιδίως όσες βρίσκονταν σε μία ακτίνα τουλάχιστον 50 χλμ. από το σεισμικό επίκεντρο.

Επιπτώσεις του τσουνάμι στους κατοίκους της βυζαντινής Κω;

Σχετικά με την ένταση του τσουνάμι εάν επιχειρούσαμε να το κατατάξουμε στην 6βάθμια κλίμακα Sieberg-Ambraseys [όπως αυτή τροποποιήθηκε από τον Νικόλαο Αμβράζη το 1962] τότε πρόκειται για ένα γεγονός από πάρα πολύ δυνατό έως καταστροφικό με ολική ή μερική καταστροφή των κτιρίων που είχαν κάποια απόσταση από την παραλία. Κατ΄εκτίμηση ήταν της τάξης των 5+ βαθμών.
Με βάση τις ιστορικές αναφορές δεν είναι παράτολμο να υποθέσουμε ότι το τσουνάμι αφαίρεσε περισσότερες ζωές από το σεισμικό γεγονός που το προκάλεσε. Όλο το νερό από την σειρά κυμάτων που πλημμύρισε τις πεδιάδες του νησιού τελικά επέστρεψε στη θάλασσα μεταφέροντας συντρίμμια και πτώματα μαζί του. Κατέστρεψε ιδιοκτησίες και τα περισσότερα έργα υποδομής. Η απώλεια ζωής προκλήθηκε από την αρχική επίδραση του ίδιου του κύματος του τσουνάμι, όσο και από την ακολουθούμενη ταχεία υποχώρηση του νερού. Επηρέασε τους κατοίκους οδηγώντας σε μακροπρόθεσμα προβλήματα υγείας που σχετίζονταν με το μολυσμένο νερό, την έκθεση και την αυξημένη εξάπλωση νόσων. Οι επιζώντες υπέφεραν από μετατραυματική διαταραχή τουλάχιστον για δύο χρόνια μετά την εκδήλωση. Το τσουνάμι επίσης αποδεκάτισε τα οικοσυστήματα τόσο στις πεδιάδες όσο και στη θάλασσα. Στους κάμπους της Κω, τα ζώα σκοτώθηκαν και φυτά ξεριζώθηκαν. Η πλημμύρα του αλμυρού νερού προκάλεσε και την απώλεια της γονιμότητας του εδάφους στις παράκτιες γεωργικές εκτάσεις περιπλέκοντας ακόμη περισσότερο την κατάσταση. Μετέφερε τεράστιες ποσότητες άμμου, αναμορφώνοντας τις παραλίες. Ισως μετά από αυτό το συμβάν να δημιουργήθηκε ο αμμώδης βραχίονας στο Κούμπουρνο που παρατηρείται σε ιστορικούς χάρτες του νησιού. Η δύναμη των κυμάτων μπορεί να έσκισε ακόμη και βραχώδεις βυθούς, καταστρέφοντας ολόκληρες κοινότητες ζωτικών αλιευτικών πόρων. Ακόμη και η ακατάλληλη καύση μπορεί να είχε προκαλέσει δευτερογενή ζημιά στους κατοίκους και το περιβάλλον της Κω.
Καθώς τα θαλασσινά νερά έφθαναν στην ξηρά, τα πηγάδια πόσιμου νερού μπορεί να μολύνθηκαν από μικροοργανισμούς [βακτήρια, ιούς, παράσιτα] και επηρέασαν αρνητικά την ανθρώπινη υγεία. Τα θαλάσσια άλατα που συνδέονται με την πλημμύρα αλμυρού νερού των παράκτιων πηγών πόσιμου νερού δεν αποτελούν άμεση απειλή για την υγεία. Λόγω της δυσάρεστης γεύσης του αλμυρού νερού, οι περισσότεροι άνθρωποι δεν ήπιαν νερό. Ωστόσο, οι μικροοργανισμοί που προκαλούν ασθένειες και διαδίδονται από την πλημμύρα δεν παράγουν συνήθως ισχυρή γεύση. Νερό με επιβλαβείς μικροοργανισμούς που έχει προσληφθεί ακόμη και σε μικρές ποσότητες, μπορεί να προκαλέσει ασθένειες όπως χρόνια διάρροια, χολέρα και σοβαρές λοιμώξεις. Είναι άμεση απειλή για τη ζωή και ίσως προξένησε σοβαρά προβλήματα υγείας σε όσους επέζησαν.Η χρήση μολυσμένου νερού για τον καθαρισμό μικρών και ανοιχτών πληγών επίσης πρέπει να προκάλεσε σοβαρές λοιμώξεις.
Τα πηγάδια για να υποχωρήσει μεγάλο μέρος της αυξημένης αλατότητας τους έπρεπε να καθαριστούν σωστά και να ξαναγεμίσουν με καθαρό βρόχινο νερό τον υδροφόρο ορίζοντα. Τα ρηχά πηγάδια επηρεάστηκαν περισσότερο από τα βαθύτερα λόγω της υψηλότερης φόρτωσης αλμυρού νερού στο ανώτερο στρώμα του εδάφους. Αν και η ανάκτηση των ρηχών κοιλοτήτων μπορεί να ήταν βραδύτερη από αυτή των βαθύτερων, η αλατότητα των ρηχών πηγαδιών πρέπει να μειώθηκε με την πάροδο του χρόνου. Ομως, πρέπει να πέρασαν αρκετά χρόνια για να επανέλθουν οι υδροφόροι ορίζοντες του νησιού στην προσεισμική κατάσταση.
Κατά τη διάρκεια της ανάκαμψης, οι κάτοικοι πρέπει να έδωσαν προτεραιότητα στην εξασφάλιση καθαρού πόσιμου ύδατος και στα τρόφιμα ιδίως για τους τραυματίες. Πέρα από την άμεση βοήθεια, το κόστος της ανασυγκρότησης αποτέλεσε μακροπρόθεσμο βάρος. Η εξωτερική βοήθεια μάλλον ήταν ελάχιστη. Το συμβάν έπληξε αρκετά κατοικημένα νησιά και πολλές σημαντικές πόλεις της Χερσονήσου της Αλικαρνασσού μία χρονική περίοδο που η Βυζαντινή Αυτοκρατορία αντιμετώπιζε μεγάλα προβλήματα. Οι υποδομές έπρεπε να επισκευαστούν πριν από την ανάκαμψη της οικονομίας της περιοχής και αυτό έγινε ως επι το πλείστον από ίδιες δυνάμεις.

Ηταν το μεγαλύτερο γνωστό τσουνάμι που έπληξε τον Κεραμεικό Κόλπο τα τελευταία 1500 χρόνια. Ακολούθησε ο μέγιστος σεισμός του 1493 μ.Χ, πάλι από το Ρήγμα Κω, που έδωσε τσουνάμι και προκάλεσε μεγάλες καταστροφές στην πόλη αλλά σε καμία περίπτωση δεν είχε, σε ισχύ και μέγεθος τα χαρακτηριστικά που μας περιέγραψε ο Αγαθίας.
Γεγονότα όπως αυτό παρατηρούνται κάθε 900-1000 χρόνια. Ωστόσο, εκτός από τοπικά υπάρχουν και απομακρυσμένα τσουνάμι που μπορούν να κάνουν μεγάλες ζημιές. Οι τοπικές κοινωνίες πρέπει πάντα να είναι έτοιμες, να μην επαναπαύονται και εφησυχάζουν, καθώς τέτοια φαινόμενα είναι βέβαιο ότι θα επαναληφθούν σε ανύποπτο χρόνο, χωρίς καμία προειδοποίηση.

Γεωδίφης

Πηγές

1.Ιστορίαι -Αγαθία Σχολαστικού
2.Κώια-Ι.Ζαρράφτης,1921
3.Scavi e ricerche a Coo[1935-1943]-L.Morricone
4.Η Κάλυμνα της ιστορίας- Γιώργης Ν. Κουκούλης
5.Ιστορία της Νήσου Κω-Β.Χατζηβασιλείου,1990
6.Η αρχιτεκτονική γλυπτική της Κω κατά την παλαιοχριστιανικη περιοδο [4-7 αι.]- Ε. Μηλίτση-Κεχαγιά,2008
7.Γεωλογικός Χάρτης Κω-ΙΓΜΕ
8.Σεισμοί της Ελλάδας-Β.Παπαζάχος
9.Ετοιμότητα σώζει ζωές-Γεωδίφης, 2011
10.USGS,Γεωλογικό Ινστιτούτο ΗΠΑ

Όταν μαμούθ ζούσαν στην Κω

7/12/2018

«...μεσαίας εζυμωμένης [νήσου] μετά παντοίων οστράκων και πολλών άλλων απολιθωμάτων ένθα η εδαφική κατάστασις αυτή δεικνύει σχηματισμόν ανήκοντα εις θαλασσίους πυθμένες...» Ιακ.Ζαράφτης[ Κώια,1921]

Το γεωπεριβάλλον κάθε τόπου είναι δυναμικό και ανανεώνεται. Το πεδινό τμήμα της νησιωτικής Κω έχει υποστεί ασύλληπτες φυσικές αλλαγές στο πέρασμα του χρόνου. Μόνο τα ορεινά μέρη έχουν μείνει περίπου ίδια από αυτά που έβλεπαν οι προϊστορικοί κάτοικοι του νησιού. Το φυσικό τοπίο που αντικρίζουμε γύρω μας άρχισε να διαμορφώνεται τα τελευταία 6.000 χρόνια. Όμως, πως μπορεί να ήταν η Κως πριν από λίγα εκατομμύρια χρόνια;
Ρυθμίστε την μηχανή του χρόνου σας σε ένα πολύ μακρινό ταξίδι, προς τα πίσω, πέρα από την πρόσφατη εποχή των παγετώνων και θα βρεθείτε σε μία Κω που δεν θα αναγνωρίζετε. Βόρεια, τα χαμηλότερα επίπεδα της θάλασσας δείχνουν χιλιόμετρα ξηράς από την σημερινή ακτογραμμή. Ίσως σκεφτείτε ότι έχουμε μεταφερθεί σε αφρικανικές πεδιάδες, σε ένα χλοώδες τοπίο γεμάτο με προβοσκιδωτά, μεγάλες χελώνες, αγριόγατες με οδοντωτά δόντια,κά. Η γνωστή σε μας τωρινή γεωγραφία θα ήταν επίσης ακατανόητη.
Τότε ο κόλπος του Κεραμεικού διέσχιζε σαν μία στενή λωρίδα νότια την κωακή γη-ενώ βόρεια της υπήρχε μια τεράστια, πλούσια κοιλάδα με βλάστηση, ποτάμια και μεγάλες λίμνες. Η Κως δεν ήταν νησί αλλά τμήμα μιας τεράστιας ξηράς της Αιγηίδας - η οποία περιελάμβανε πιο νοτιοανατολικά την Ψέριμο, την Κάλυμνο, τον χώρο της Νισύρου και του Γυαλιού που όμως ακόμη δεν είχαν δημιουργηθεί, την Τήλο και ήταν ενωμένη με την χερσόνησο της Αλικαρνασσού. Ο πρώιμος κόλπος του Κεραμεικού περνούσε νότια από την ενιαία στεριά την οποία χώριζε από την τωρινή Χερσόνησο της Κνίδου[τότε ίσως ήταν μία συστάδα από νησιά].
Πριν από περίπου 5.7 εκ.χρόνια η πατρια γη του Ιπποκράτη είχε τουλάχιστον 4 μεγάλες αρχαίες λίμνες και αρκετές άλλες μικρότερες. Μία αρχαία λίμνη βρισκόταν στην Καρδάμαινα [Παλαιολίμνη Αλασσαρνιτών], μία άλλη δυτικά από το Μαστιχάρι [Παλαιολίμνη Ατσά], μία γύρω από τον ΧΥΤΑ δυτικά από το Πυλί[Παλαιολίμνη Αλλεντών] και μία ακόμη ανατολικά κοντά στον Αη.Νικόλα [Παλαιολίμνη Τρίοπα] στο Ψαλίδι. Στην Αντιμάχεια, δεν είχε σχηματιστεί το πλατώ με τους τόφους καθώς δεν είχε ακόμη συμβεί η υπερέκρηξη, πριν από 161 χιλ.χρόνια.
Μέσα σε τέτοιο ηπειρωτικό περιβάλλον ήταν εύκολο κοσμοπολίτικα ζώα να βρεθούν στην Κω για να ζήσουν σε μία γη που νότια συνόρευε με θάλασσα και είχε άφθονα και πλούσια οικοσυστήματα. Το νησί ήταν ανάμεσα στην Ευρασία και την Αφρική και τα ζώα έφταναν από πολλές κατευθύνσεις [ιδίως από τον βορρά]. Πολλά ασιατικά θηλαστικά μεταφέρονταν σε έναν ιδανικό τόπο με θερμοκρασίες αρκετά υψηλότερες από τις βόρειες παγωμένες περιοχές.
Η ύπαρξη απολιθωμένων οστών στην Κω ήταν ήδη γνωστή από την αρχαιότητα. Οι κάτοικοι του νησιού θεωρούσαν ότι οστά από μεγάλα χερσαία θηλαστικά ανήκαν σε υπερφυσικά όντα, για αυτό τον λόγο μας άφησαν ιστορίες όπως με τον πανέξυπνο τριομμάτη βασιλιά Τρίοπα. [περισσότερα,Πώς τα απολιθώματα έπλασαν τoν γεωμύθο του Τρίοπα].
Το γεγονός αυτό έκανε από παλιά την Κω να καθιερωθεί στην επιστημονική κοινότητα ως ένας διάσημος, προσφιλής και πολύ σημαντικός τόπος για την παλαιοντολογική έρευνα. Μεγάλοι παλαιοντολόγοι και ερευνητές [F.Major 1887, B.Brown 1926, C.Airaghi 1928, A.Desio 1931 και άλλοι] βρέθηκαν στο νησί για να μελετήσουν προϊστορικές φάουνες με απολιθώματα μεγάλων θηλαστικών [και φυτών]. Πρόσφατα μία ομάδα από Έλληνες παλαιοντολόγους βρέθηκε στο νησί όπου ανακάλυψε σημαντικά ευρήματα.
Μεταξύ Αντιμάχειας και Καρδάμαινας, ζούσαν ελεφαντοειδή της Βιλλαφράγκιας, βαθμίδας του κατώτερου Πλειστοκαίνου [1,8-0,78 εκατομμύρια χρόνια πριν]. Ανάμεσα τους ήταν και ο πρόγονος του σημερινού ελέφαντα, ένα είδος που έζησε στην Κω, όταν το νησί διατηρούσε γέφυρες επικοινωνίας με την απέναντι μικρασιατική ακτή. Τότε η στάθμη της θάλασσας ήταν περίπου 80 μέτρα χαμηλότερη από τη σημερινή.
Αργότερα οι κάτοικοι της Κω ήλθαν σε επαφή με τα απολιθωμένα τεράστια κρανία τα οποία αδυνατούσαν να αντιληφθούν ότι ήταν λείψανα από αρχαία μαμούθ, αφού τέτοιο είδος δεν είχαν συναντήσει ποτέ στο νησί, με αποτέλεσμα συχνά να μιλάνε για δράκους στις παραδόσεις τους.
Ωστόσο, εκτός από ελέφαντες, η αρχαία πανίδα της Αντιμάχειας και της Καρδάμαινας φιλοξένησε και πολλά άλλα ενδιαφέροντα είδη.
Ο Σκωτσέζος παλαιοντολόγος Charles Immanuel Forsyth Major ερεύνησε εκτενώς στην περιοχή του Αιγαίου την περίοδο 1886-1890. Μαζί με τον William Barbey και τον Carlo de Stefani δημοσίευσε σημαντικές μελέτες για την προϊστορική πανίδα και χλωρίδα της Κω, Ικαρίας, Καρπάθου, Σάμου και άλλων νησιών του Ανατολικού Αιγαίου. Το 1887, ο Major βρέθηκε στην Κω και ανακάλυψε τα είδη Mastodon arvenensis [μαστόδοντα], Equus stenonis [ζέρβα], Cervus.sp [ελάφι], Hippopotamus major [ιπποπόταμο],Elephas meridionalis [νότιο ελέφαντα], ηλικίας τουλάχιστον 2.000.000 χρονών δηλαδή αρχές του Πλειστοκαίνου.
Ένας ακόμη σπουδαίος ερευνητής ο Ιταλός παλαιοντολόγος Carlo Airachi[1871-1961], το 1928, δημοσίευσε τα ευρήματα με τίτλο «Mammiferi pliocenici dell’isola di Coo, Dodecaneso» από την έρευνα του στην Αντιμάχεια. Στην γη όπου φέρεται ότι περπάτησε ο γενάρχης Ηρακλής, ο Airachi, μεταξύ άλλων, βρήκε τα είδη Machairodus crenatidens [είδος ομοθηρίου παρόμοιο σε μέγεθος με ένα μοντέρνο λιοντάρι], Felis arvenensis [είδος αρχαίου τζάγκουαρ], Hyaena.sp [ύαινα], Elephas meridionalis [νότιος ελέφαντας], Equus stenonis [αρχαία ζέρβα], Cervus dicranius [είδος από ελάφι] και bos elatus[είδος από ετρούσκικο ταύρο].
Επίσης ο Ιταλός γεωλόγος Ardito Desio, το 1931, δημοσίευσε τα αποτελέσματα της παλαιοντολογικής έρευνας του από την Κω. Ο Desio προσδιόρισε ηλικιακά τα στρώματα που περιείχαν τα είδη Mastodon arvenensis & Elephas meridionalis χαρακτηρίζοντας τα 1.000.000-800.000 χρόνων δηλαδή κατώτερης Βιλλαφράγκιας ηλικίας.
Στον ποταμό Στόλο, 2 χλμ. βορειότερα από το λιμάνι της Καρδάμαινας, σε ένα έλος, βρέθηκε μια μάζα από απολιθωμένα οστά με θηλαστικά. Η χρονολόγηση της πανίδας αυτής έδειξε τέλος εποχής του Πλειόκαινου, δηλαδή 2.5-1.9 εκατομμύρια χρόνια πριν.
Επιπλέον, στην περιοχή Κούκος πάλι της Καρδάμαινας, στα πλαίσια μιας διδακτορικής διατριβής, ο μεταλλειολόγος A.Giglio, εγγονός του πρώτου κοινοτάρχη της Καρδάμαινας [Sebastiano Grasso], βρήκε έναν γεωλογικό σχηματισμό από αργιλικά πετρώματα, άμμους, μάργες και τόφους που δείχνει πώς έγινε το πέρασμα από λιμναίο σε θαλάσσιο περιβάλλον, κοντά στο όριο του Πλειο-Πλειστοκαίνου, πριν από περίπου 2 εκ.χρόνια. Στην συγκεκριμένη τοποθεσία βρέθηκε δόντι από μεγάλο μαστόδοντα σε αμμώδες έδαφος. Πρόκειται για το Mastodon arvensis[Anancus] ηλικίας 5.1-1.8 εκ.ετών.Στην ίδια τοποθεσία βρέθηκε και το Leptobos etruscus ένα αρχαίο βοοειδές που έχει σήμερα εξαφανιστεί, ηλικίας 3.2-1.2 εκ.χρόνων. Επίσης βρέθηκαν απολιθώματα από Sus Linnaeus 1758 [αγριόχοιρο], Capreolus capreolus[ζαρκάδι] και διάφορα άλλα.
Όμως, και στο Ασκληπιείο βρέθηκαν αρκετά απολιθωμένα σπονδυλωτά. Το 1926, ο Αμερικανός παλαιοντολόγος Bornum Brown, ανακάλυψε στα ερείπια του Ασκληπιείου, ένα τμήμα απολιθωμένου δοντιού ελέφαντα. Ο Brown [1873-1963] είναι ο παλαιοντολόγος που ανακάλυψε τα πρώτα τεκμηριωμένα υπολείμματα του δεινόσαυρου Tyrannosaurus και ήταν ένας από τους πιο διάσημους κυνηγούς απολιθωμάτων από την ύστερη βικτωριανή εποχή έως τις αρχές του 20ου αιώνα. Η έρευνα του είχε χορηγηθεί από το Αμερικανικό Μουσείο Φυσικής Ιστορίας [AMNH] και το πεδίο του δεν περιοριζόταν μόνο στους δεινόσαυρους. Στην Κω βρέθηκε για την αναζήτηση χαμένων μεγάλων θηλαστικών. Απολιθώματα από την έρευνα του ίσως βρίσκονται στο Μουσείο της Νέας Υόρκης, ανάμεσα στα 33 εκατομμύρια δείγματα. Ο Brown δεν έψαξε για δεινόσαυρους στην Κω επειδή ήταν ήδη γνωστό ότι η κωακή γη ήταν κάτω από την θάλασσα την περίοδο που ζούσαν οι παντοκράτορες της Πανγαίας, δεινόσαυροι.
Πριν από καιρό μου παρουσίασαν ένα απολίθωμα από γνάθο ενός αρχαίου μαμούθ που έζησε μεταξύ Αντιμάχειας και Πυλιού. Δυστυχώς την ακριβή τοποθεσία δεν μπόρεσα ποτέ να μάθω. Αρχικά δεν έδωσα την δέουσα προσοχή όμως αργότερα εκτίμησα ότι κατά πάσα πιθανότητα πρόκειται για Archidiskodon meridionalis [Pohlig, 1885]. Ενα μαμούθ με μεγάλες διαστάσεις [μήκος 7μ., ύψος 4μ., και βάρος 8-10 τόνων] που έζησε στην Ευρώπη και την Κεντρική Ασία. Ορισμένοι παλαιοντολόγοι το θεωρούν ένα μικρότερο συνώνυμο του Mammuthus. Ισως είναι μοναδικό στο είδος του. Μάλλον πρόκειται για το δεύτερο δείγμα που έχει βρεθεί στην χώρα μας.
Τελευταία μία ομάδα Ελλήνων παλαιοντολόγων [Ειδική Ομάδα] βρήκε τμήμα από κέρατο Νότιου Μαμούθ στέπας, νότια του Μαστιχαριού, που πρέπει να έζησε πριν από 3-2 εκ.χρόνια. Επιπρόσθετα η έρευνα τους έφερε στο φως ένα θραύσμα από γόνατο Νότιου Μαμούθ, πιθανό στέπας, που έζησε πριν από 3-2 εκ.χρόνια.
Τα απολιθώματα από μαστόδοντες στην Ελλάδα είναι σχετικά σπάνια σε σύγκριση με άλλα θηλαστικά. Το Anancus arvernensis που επίσης βρέθηκε στην Κω είναι το πιο χαρακτηριστικό καθώς είναι ο τελευταίος εκπρόσωπος των μαστοδοντών. Με ύψος περίπου 4μ. και εκτιμώμενο βάρος 10 τόνων, το Mammuthus meridionalis ήταν από τα μεγαλύτερα προβοσκιδωτά που έχουν ζήσει. Ζούσε σε ήπιο κλίμα, γενικά ζεστό ή ελαφρώς θερμότερο από ό,τι συμβαίνει σήμερα ανάμεσα κυρίως σε δέντρα-βελανιδιές, οξιές και άλλα γνωστά δέντρα.
Στην Κω όπως και την Λέσβο τα απολιθώματα μαρτυρούν ότι ζούσαν κανονικά μεγέθη προβοσκιδωτών [δηλαδή ελέφαντες, μαμούθ και μαστόδοντες] επειδή τα νησιά αποτελούσαν ενιαίο τμήμα γης με την απέναντι ηπειρωτική ακτή. Τα περισσότερα ενδημικά δείγματα απολιθωμάτων προέρχονται από τα νησιά της Κρήτης και Τήλου, ενώ αρκετές άλλες νησιωτικές τοποθεσίες απέφεραν απομονωμένα δείγματα. Τα απολιθώματα ζώων, που βρέθηκαν στην Κω, παρουσιάζουν ομοιότητα και συγγένεια με εκείνα που κατά καιρούς έχουν βρεθεί στη Μικρά Ασία , τη Λέσβο και τη Σάμο.
Το 1951, στη «γειτονική» Μούγλα [Κεραμεικός Κόλπος] ανακαλύφθηκε μία πολύ σημαντική μειοκαινική φάουνα, ηλικίας 11.6-5.3 εκ.χρόνων, που κατά πάσα πιθανότητα σχετίζεται με αυτή της Κω. Η φάουνα περιλαμβάνει ρινόκερους, αγριόχοιρους, ιππάρια, ύαινες, γαζέλες, βοοειδή, καμηλοπαρδάλεις [ελλαδοθηρία], αντιλόπες, κά. Μεταξύ αυτών στη συλλογή αναφέρονται: Rhinoceros cf. pachygnathus, "Rhinoceros schleiermacheri=Dihoplus schleiermacheri, Aceratherium sp.Hipparion gracile, Hipparion sp."Hyena eximia"=Adcrocuta, Ictitherium cf. hipparionum Sus erymanthius, Helladotherium sp., Giraffa sp., Palaeoryx pallasi, Tragocerus sp., Pseudotragus cf. longicornis, Gazella gaudryi, Gazella sp.
Μια νέα τοποθεσία θηλαστικών σε απόσταση λιγότερο από 90 χλμ από την Κω, της Ύστερης Μειοκαίνου [11,6-5,3 εκ.χρόνια πριν]που βρέθηκε στην λεκάνη Yatagan ,πάλι της Μούγλας [Δ.Τουρκία], ενισχύει την άποψη για πιθανή συσχέτιση μεταξύ αρκετών λεκανών της δυτικής Ανατολίας με την Σάμο και γιατί όχι με την Κω. Με περισσότερα από 1200 ταξινομημένα δείγματα που αντιπροσωπεύουν 26 είδη θηλαστικών τα οποία ανήκουν σε 14 γένη, καθιστούν την τοποθεσία θηλαστικών Sεerefköy μία απο τις πλουσιότερες πανίδες της Ανατολίας.
Η Κως στο «σύντομο» γεωλογικό παρελθόν της συνδεόταν με τη Μικρά Ασία από την οποία αποχωρίστηκε αρκετές φορές στο πέρασμα του χρόνου. Εκτός από τις γέφυρες του Μειόκαινου υπήρχε διασύνδεση και πριν από 2 εκατομμύρια χρόνια, όταν ήταν ενωμένη με τη Μικρά Ασία. Μία εκτεταμμένη σαβάνα με συστάδες δέντρων κατά μήκος ποταμών και μικρών λιμνών κυριαρχούσε στην περιοχή. Τότε η κωακή γη εκτός από μαμούθ φιλοξενούσε ρινόκερους, γαζέλες, ελάφια, καμηλοπαρδάλεις, γιγαντιαίες χελώνες, πιθήκους, κά.Το δασώδες περιβάλλον με ανοικτές εκτάσεις, πλούσια βλάστηση, πολλά νερά και θερμό κλίμα προσφερόταν για καταφύγιο από το δριμύ ψύχος που επικρατούσε βορειότερα.Η ανακάλυψη απολιθωμάτων μεγάλων θηλαστικών στην Καρδάμαινα και στην Αντιμάχεια πιστοποιεί αυτό το γεγονός.
Η Καρδάμαινα με τις ωραιότατες παραλίες της, όπου η παράκτια άμμος της αναπτύσσεται σε μήκος μερικών χιλιομέτρων και το βάθος της σε μερικές δεκάδες μέτρα, αποτελεί ιδανικό τόπο στην έρευνα μεγάλων προϊστορικών σπονδυτωτών.Τα ιζήματα της αποτελούν την απόδειξη ύπαρξης ενός πλούσιου υδρογραφικού συστήματος με κοίτες και πεδιάδες πλημμύρας ιδανικές για την εύρεση λειψάνων από μεγάλα θηλαστικά. Τι ακριβώς συνέβη στην Καρδάμαινα; Τα σπονδυλωτά ζώα ζούσαν κοντά σε αρχαίες λίμνες, με το θάνατο τους πολλά οστά συσσωρεύτηκαν στην πεδιάδα της- το ένα πάνω στο άλλο, και καλύφθηκαν από προσχώσεις άμμου και κροκαλών, προϊόντα της αποσάθρωσης των γύρω ορεινών όγκων. Στη συσσώρευση αυτή συνετέλεσαν τα ποτάμια της, αφού την εποχή εκείνη κινούσαν αρκετό νερό, το οποίο μετέφεραν και απέθεταν στην πεδιάδα μαζί με λείψανα ζώων τα οποία εμείς σήμερα συναντάμε υπο μορφή απολιθωμάτων. Με τη συνεχή διάβρωση όμως των νερών της βροχής, αποχωματώθηκαν και αποκαλύφθηκαν οι αποθέσεις, με αποτέλεσμα να βρεθούν σωροί οστών από κατοίκους της περιοχής.
Η αξία των απολιθωμάτων της Κω έγκειται στο γεγονός ότι είναι προγονικά είδη πολλών σημερινών ζώων, με αποτέλεσμα να υποβοηθούν στη διερμηνεία της εξέλιξής τους. Η πανίδα της Κω είχε προγονικά στελέχη ζώων που ζουν σήμερα στην Ασία και κυρίως στην Κεντρική Αφρική.
Ολα τα παραπάνω ευρήματα μας δίνουν σημαντικές πληροφορίες σχετικά με την εξελικτική πορεία της Κω και αποδεικνύουν περίτρανα πως τα εδάφη της κάποτε ήταν τμήμα μιας τεράστιας ξηράς. Τα απολιθώματα μας βοηθούν να κατανοήσουμε τις αλλαγές που έγιναν στο παλαιοπεριβάλλον της Κω.
Η αλλαγή του γεωπεριβάλλοντος δεν έγινε σε μια μέρα αλλά σιγά σιγά διαμέσου διαδοχικών εναλλαγών απόσυρσης και επίκλησης της θάλασσας στις ακτές του νησιού. Μεταβολές κυρίως κλιματικές και παλαιογεωγραφικές αρχικά μείωσαν τους πληθυσμούς τους. Η εξαφάνιση των μεγάλων θηλαστικών όπως και των μαμούθ έγινε σταδιακά, και σε αυτήν συντέλεσαν πολλοί παράγοντες, όπως η κλιματική αλλαγή που βιώνουμε σήμερα με την άνοδο των θερμοκρασιών, αλλαγές στη βλάστηση, στα οικοσυστήματα και στην τροφική αλυσίδα, καθώς και η εξάπλωση των προϊστορικών ανθρώπων κυνηγών.
Η πανίδα της Κω, πριν από 10.000 χρόνια, φιλοξενούσε αρκετά άγρια ζώα όσο υπήρχε ο Ερμαφρόδιτος Ισθμός δηλαδή η γέφυρα επικοινωνίας με την Μικρασία. Οι αρχαίοι κάτοικοι του νησιού είναι πολύ πιθανό να ήρθαν σε επαφή και να έζησαν μαζί τους. Τα μαμούθ οι πρόγονοι του σημερινού ελέφαντα, έζησαν περίπου 5 εκ.χρόνια-4.500 χρόνια πριν σύμφωνα με τα τελευταία επιστημονικά δεδομένα. Δεν αποκλείεται στο νησί να υπάρχουν δείγματα από τα τελευταία μαμούθ λίγο πριν συμβεί η Φλάνδρια επίκλυση και κλείσει για τελευταία φορά η δίοδος με την απέναντι μικρασιατική στεριά.
Τα εδάφη της Κω, δεν περιέχουν μόνο απολιθώματα από μεγάλα θηλαστικά. Κρύβουν μεγάλη ποικιλία από διάφορα είδη απο παλαιότερες γεωλογικές περιόδους. Άλλωστε στην Κω ο Desio βρήκε τα αρχαιότερα απολιθώματα, από μικροσκοπικά βρυόζωα,της Ελλάδας.
Δυστυχώς, μέχρι σήμερα κανένας αρμόδιος τοπικός φορέας δεν νοιάστηκε έμπρακτα για τον παλαιοντολογικό πλούτο που βρίσκεται κάτω από τα πόδια μας. Η έρευνα πλέον ασκείται από ελάχιστους, ως επι το πλείστον προς ίδιον όφελος. Το αποτέλεσμα είναι ότι έχουν χαθεί εκατοντάδες πολύτιμα και μοναδικά δείγματα από την πλουσιόδωρη φυσική ιστορία του τόπου. Σήμερα κάποια από αυτά στολίζουν σαλόνια σπιτιών, ιδιωτικές συλλογές ενώ άλλα έχουν καταλήξει σε μεγάλα και μικρά Μουσεία Φυσικής Ιστορίας.
Πρόσθετη, συστηματική έρευνα μπορεί να οδηγήσει στην ανακάλυψη ακόμη περισσοτέρων δειγμάτων, να φέρει στο φως νέα σημαντικά στοιχεία γιατί όχι ακόμη από τους πρώτους κάτοικους του νησιού.
Η Κως εκτός από παραλίες και ωραίο ουρανό διαθέτει σπάνιο θησαυρό από οργανικά υπολείμματα [και μη] που δίκαια την έχει καταστήσει παλαιοντολογικό παράδεισο. Επιπλέον, υπάρχει άφθονο «γεωτουριστικό» απόθεμα που δεν απευθύνεται μόνο σε ερευνητές αλλά και σε καθημερινούς επισκέπτες οι οποίοι επιθυμούν να γνωρίσουν από κοντά την δυσεύρετη φυσική ιστορία ενός νησιού που πριν λίγα χρόνια αποτελούσε τμήμα της απέραντης ασιατικής ηπείρου.

Γεωδίφης

Πηγές

1.Βικιπαίδεια
2.Κώια-Ιακ.Ζαρράφτης
3.Review of the Pliocene and Pleistocene Proboscidea (Mammalia) from Greece- C.S. Doukas & A. Athanassiou,2003
4.Primi risultati di una campagna di rilevamento geologicο nell’isola di Coo -G.Charrier, A.Giglio (1969)
5.Mammiferi pliocenici dell’isola di Coo (Dodecaneso) - C. Airaghi, 1928
6.Le isole Italiane dell’Egeo -A.Desio, 1931
7.The Late Pliocene vertebrate fauna of Vatera (Lesvos)-G.A Lyras,Alexandra.A van der Geer,2007
8.The Villafranchian carnivoran guild of Greece: implications for the fauna, biochronology and paleoecology-G.D. Koufos, 2014
9.The Late Miocene mammal fauna of Samos, Greece. The Mammalian Fauna and its homogeneity- D. S. Kostopoulos, G. D. Koufos, T. D. Vlachou, G. Konidaris, 2009
10.Ιστοσελίδα,fossilworks.org/Πύλη της βάσης δεδομένων παλαιοβιολογίας
11.Γεωστοχασμοί, 2010
12.Γεωλογικός χάρτης Κω-ΙΓΜΕ
13.Νήσος Κώς με τα μάτια της ειδικής ομάδας-Κ. Δελης
14.Preliminary report on a Pontian mammalian fauna from Mugla- F.Ozansoy,1951
15.Νew Late Miocene mammal locality from the Yatagan Formation,Mugla-Tanju T. Kayaa, Serdar Maydaa, D.S. Kostopoulos, Mehmet Cihat Alcicekc, Gildas Mercerond, Aytekin Tana, Seval Karakutuka, Amanda K. Gieslere, Robert S. Scottf, 2011

Η σχέση των σεισμών με την εξέλιξη της περίπλοκης ζωής της Γης

Το «Τσουνάμι του Αγαθία», δεκαπέντε αιώνες μετά

Όταν μαμούθ ζούσαν στην Κω

Κώια

Αρχεία

Γεωδίφης,2009