Τεχνητή Λίμνη του Πολυφύτου
Το ημερολόγιο έλεγε Σάββατο, 13/5/1995. Στις 11.43 το πρωί οι κάτοικοι των Γρεβενών, Κοζάνης και των γύρω περιοχών αισθάνονται προσεισμό 4,1R. Τέσσερα λεπτά, αργότερα η γη σείεται, μετά από ένα δυνατό και φοβερό βουητό. Ο κύριος σεισμός με μέγεθος 6,6 βαθμών [ένταση ΙΧ της κλίμακας Μερκάλι] σπέρνει τον πανικό και την καταστροφή. Τραυματίζονται 20 άνθρωποι, ευτυχώς το περιστατικό δεν προκαλεί θύματα. Αμέσως τα πάρκα, οι πλατείες και οι δρόμοι γεμίζουν από νέους, ηλικιωμένους και μητέρες με τα μικρά παιδιά τους. Υπήρξαν μάρτυρες που είδαν τις οικοδομές με πάνω από 5 ορόφους να «έρχονται σε επαφή» στην κυριολεξία. Από τα 49.800 κτίρια της επαρχίας σε μία στιγμή 9.500 μετατρέπονται κατεδαφιστέα και το ύψος της όλης ζημιάς υπολογίζεται σε 450εκ. δολάρια. Οι μετασεισμοί συνεχίζονται για 2 χρόνια.
Η περιοχή της Κοζάνης χαρακτηριζόταν από χαμηλό ρυθμό σεισμικής δραστηριότητας μέχρι την εμφάνιση του σεισμού το 1995. Κατά τους ιστορικούς χρόνους οι σημαντικότεροι γνωστοί σεισμοί της περιοχής είναι του 896[6.0], το 1211[6.4], το 1695 [6.5] και το 1894[6.1]. Από τον 19ο αιώνα είχε να εκδηλωθεί ένας ισχυρός σεισμός και γι΄αυτό οι κάτοικοι θεωρούσαν ασφαλή την περιοχή τους.
Ο σεισμός εκδηλώθηκε κοντά στο Όρος Μπούρινο, 2 χλμ. ΒΑ του οικισμού Βάρη. Είχε εστιακό βάθος 15χλμ, με επίκεντρο που απείχε 15 χλμ. από το δυτικό τμήμα της γέφυρας του Ρυμνίου. Η γέφυρα διασχίζει την τεχνητή Λίμνη του Πολυφύτου, ένα από τα σημαντικότερα τεχνικά έργα της χώρας. Η λίμνη με έκταση 74τετρ.χλμ. σχηματίστηκε το 1973 μετά την κατασκευή του φράγματος στον Αλιάκμονα από την ΔΕΗ.
Για τον συγκεκριμένο σεισμό τότε είχαν διατυπωθεί ερωτήματα σχετικά με την ασφάλεια του εν λόγω τεχνικού έργου από τον ομότιμο καθηγητή Γεωφυσικής Β. Παπαζάχο.
Το κύριο σοκ προήλθε από σπάσιμο μιας δευτερεύουσας τεκτονικής δομής του Ρήγματος Αλιάκμονα. Το ρήγμα έχει μήκος τουλάχιστον 88χλμ., ολισθαίνει κατά 0.3-2 χιλιοστά τον χρόνο και μπορεί να δώσει σεισμό με μέγιστο μέγεθος 6.9 βαθμούς.
Πριν το 1995 δύο σημαντικά σεισμικά γεγονότα μεγέθους 5,4 και 5,2 επήλθαν στις 25 Οκτωβρίου 1984 και 18 Φεβρουαρίου 1986, αντίστοιχα, μετά την πρώτη πλήρωση των φραγμάτων των Ασωμάτων και της Σφηκιάς. Η τεχνητή λίμνη Ασωμάτων[2,6 τ.χλμ] δημιουργήθηκε έπειτα από κατασκευή φράγματος στον ποταμό Αλιάκμονα, το 1985. Η τεχνητή λίμνη Σφηκιά [έκταση 4,3 τ.χλμ.] ήταν μέρος ενός πρότζεκτ που άρχισε στις 13/3/1985.
Μετά το 1995 ένα νέο σεισμικό επεισόδιο, γύρω στα 5 Ρίχτερ, εκδηλώνεται στην περιοχή και κάποιοι συνέδεσαν την δόνηση με την δημιουργία της νέας τεχνητής λίμνης του Ιλαρίωνος. Περιέργως το σεισμικό γεγονός δεν είχε μεγάλες καταστροφές όμως πολλά σπίτια υπέστησαν μη επισκευάσιμες ρωγμές αλλά γρήγορα το όλο θέμα υποβαθμίστηκε.
Η σεισμική δραστηριότητα του 1995 παρατηρήθηκε νοτιοδυτικά της Λίμνης Πολυφύτου. Ο αριθμός σεισμών αυξήθηκε μετά την λειτουργία του φράγματος Πολυφύτου [1974] και πριν από την εμφάνιση του καταστροφικού γεγονότος του Μαΐου. Με βάση την ιστορική σεισμικότητα το επεισόδιο του 1995 δεν ήταν «απροσδόκητο» γεγονός, αλλά πιθανόν να επιταχύνθηκε λόγω της πλήρωσης του φράγματος. Η κατασκευή των τεχνητών λιμνών δεν επηρέασε το μέγεθος του σεισμού, δεδομένου ότι κάτι τέτοιο εξαρτάται κυρίως από την τεκτονική της περιοχής και τα χαρακτηριστικά των ενεργών ρηγμάτων, αλλά μπορεί να αυξήσει τον ρυθμό σεισμικότητας.
Η υπολογιζόμενη αύξηση τόσο του αριθμού των σεισμών μπορεί να αποδοθεί στις κατακρημνίσεις και τις διακυμάνσεις της στάθμης του φράγματος λόγω της αύξησης της πίεσης. Ωστόσο, αυτοί οι παράγοντες δεν επηρέασαν το μέγεθος της εκδήλωσης της 13ης Μαΐου 1995. Ο σεισμός αυτός κατέδειξε σαφώς ότι ο ρυθμός σεισμικότητας δεν είναι από μόνη της ασφαλές κριτήριο αξιολόγησης του σεισμικού δυναμικού μιας περιοχής. Μόνο μια λεπτομερής ανάλυση συμβάλλει στην αξιόπιστη εκτίμηση του σεισμικού κινδύνου. Σεισμολογικές μελέτες θα είχαν σίγουρα αποκαλύψει τον πιθανό κίνδυνο των ενεργών τεκτονικών δομών που έσπασαν κατά το σεισμικό επεισόδιο της 13ης Μαΐου 1995.
Έχουν περάσει 23 χρόνια από την δραματική μέρα που έζησαν οι κάτοικοι της περιοχής. Μία έρευνα που δημοσιεύθηκε από τους γεωεπιστήμονες που είναι υπεύθυνοι για τη διεθνή «Βάση Δεδομένων Ανθρωπογενών Σεισμών» [HiQuake], έρχεται να ρίξει φως στα σεισμικά γεγονότα της Λίμνης Πολυφύτου.
Σύμφωνα με την έρευνα τους που δημοσιεύτηκε στο περιοδικό «Seismological Research Letters» της Σεισμολογικής Εταιρείας της Αμερικής, οι κυριότερες αιτίες πρόκλησης ανθρωπογενών σεισμών είναι οι εξορυκτικές δραστηριότητες [συχνά εξαιτίας της κατάρρευσης στοών], η δημιουργία μεγάλων υδατοφραγμάτων και οι συμβατικές μέθοδοι άντλησης πετρελαίου και αερίου. Άλλες αιτίες είναι οι δραστηριότητες γεωθερμικής ενέργειας, οι υπόγειες πυρηνικές εκρήξεις, ακόμη και η ανέγερση μεγάλων ουρανοξυστών που ασκούν μεγάλο βάρος στο υπέδαφος. Όχι αμελητέοι είναι οι σεισμοί εξαιτίας αντισυμβατικών μεθόδων άντλησης πετρελαίου και φυσικού αερίου με χρήση της τεχνικής της υδραυλικής ρωγμάτωσης [εισροή νερού με μεγάλη πίεση σε υπόγεια ρήγματα].
Οι περισσότεροι ανθρωπογενείς σεισμοί είναι μικροί της τάξης των 3-4 βαθμών, αλλά ορισμένοι είναι πολύ ισχυροί. Ο ισχυρότερος σεισμός που περιλαμβάνεται στη βάση δεδομένων, είναι 7,9 βαθμών, ο οποίος προκλήθηκε στην περιοχή Σιτσουάν της Κίνας το 2008 πιθανώς λόγω της δημιουργίας ενός μεγάλου φράγματος νερού σε απόσταση λίγων χιλιομέτρων από το επίκεντρο. Αλλά και ο πιο πρόσφατος καταστροφικός σεισμός στο Νεπάλ 7,8 βαθμών [το 2015] αποδόθηκε από ορισμένους επιστήμονες στην άντληση υπόγειων υδάτων.
Συχνά, προϋπάρχει τεκτονικό στρες προερχόμενο από φυσικές γεωλογικές δυνάμεις και η ανθρώπινη δραστηριότητα αποτελεί την τελευταία σταγόνα στο ποτήρι. Εξίσου συχνή όμως είναι η διαφωνία ειδικών και μη κατά πόσο ένας σεισμός οφείλεται [και] στους ανθρώπους. Οι υπεύθυνοι της HiQuake αναγνώρισαν πως είναι πολύ δύσκολο να υπάρχει σαφής απόδειξη ότι όντως ένας σεισμός οφείλεται στους ανθρώπους, αν και αυτό, όπως είπαν, δεν πρέπει να καθησυχάζει.
Στην χώρα μας, σύμφωνα με τη HiQuake, υπάρχουν και άλλοι σεισμοί που σχετίζονται με την ανθρώπινη δραστηριότητα, όλοι στο πλαίσιο της δημιουργίας φραγμάτων και αντίστοιχων τεχνητών λιμνών που συγκρατούν μεγάλους όγκους νερού: Του Μαραθώνα [5,7-1938],των Κρεμαστών Αιτωλοακαρνανίας- της Ευρυτανίας[6,2-1966],του Καστρακίου Αιτωλοακαρνανίας- Αχελώου [1969-4,6], Πουρναρίου Αρτας-Αράχθου [5,6-1981].
Η τελευταία μελέτη κρούει τον κώδωνα του κινδύνου για τους σεισμούς από ανθρωπογενείς μεγάλης κλίμακας επεμβάσεις στη φύση. Όλες δραστηριότητες του ανθρώπου επηρεάζουν τις δυνάμεις που δρουν στο φλοιό της Γης, συνεπώς δεν πρέπει να εκπλήσσει ότι η Γη αντιδρά σε αυτές τις αλλαγές. Η μελέτη επίσης αφορά την ασφάλεια των μεγάλων τεχνικών έργων στην σεισμογενή χώρα μας.
Γεωδίφης
Πηγές
1.Seismic hazard assessment in Polyphyto Dam area and its relation with the “unexpected” earthquake of 13 May 1995 -K. Pavlou, G. Kaviris, K. Chousianitis, G. Drakatos, V. Kouskouna, and K. Makropoulos
2.Βικιπαίδεια
3./diss.rm.ingv.it/
4.Σεισμοί της Ελλάδας-Β.Παπαζάχος
5.inducedearthquakes.org/
6.Global review of human-induced earthquakes-Gillian R.Foulgera,Miles P.Wilsona,Jon G.Gluyasa,Bruce R.Juliana, Richard J.Davies
Η περιοχή της Κοζάνης χαρακτηριζόταν από χαμηλό ρυθμό σεισμικής δραστηριότητας μέχρι την εμφάνιση του σεισμού το 1995. Κατά τους ιστορικούς χρόνους οι σημαντικότεροι γνωστοί σεισμοί της περιοχής είναι του 896[6.0], το 1211[6.4], το 1695 [6.5] και το 1894[6.1]. Από τον 19ο αιώνα είχε να εκδηλωθεί ένας ισχυρός σεισμός και γι΄αυτό οι κάτοικοι θεωρούσαν ασφαλή την περιοχή τους.
Ο σεισμός εκδηλώθηκε κοντά στο Όρος Μπούρινο, 2 χλμ. ΒΑ του οικισμού Βάρη. Είχε εστιακό βάθος 15χλμ, με επίκεντρο που απείχε 15 χλμ. από το δυτικό τμήμα της γέφυρας του Ρυμνίου. Η γέφυρα διασχίζει την τεχνητή Λίμνη του Πολυφύτου, ένα από τα σημαντικότερα τεχνικά έργα της χώρας. Η λίμνη με έκταση 74τετρ.χλμ. σχηματίστηκε το 1973 μετά την κατασκευή του φράγματος στον Αλιάκμονα από την ΔΕΗ.
Για τον συγκεκριμένο σεισμό τότε είχαν διατυπωθεί ερωτήματα σχετικά με την ασφάλεια του εν λόγω τεχνικού έργου από τον ομότιμο καθηγητή Γεωφυσικής Β. Παπαζάχο.
Το κύριο σοκ προήλθε από σπάσιμο μιας δευτερεύουσας τεκτονικής δομής του Ρήγματος Αλιάκμονα. Το ρήγμα έχει μήκος τουλάχιστον 88χλμ., ολισθαίνει κατά 0.3-2 χιλιοστά τον χρόνο και μπορεί να δώσει σεισμό με μέγιστο μέγεθος 6.9 βαθμούς.
Πριν το 1995 δύο σημαντικά σεισμικά γεγονότα μεγέθους 5,4 και 5,2 επήλθαν στις 25 Οκτωβρίου 1984 και 18 Φεβρουαρίου 1986, αντίστοιχα, μετά την πρώτη πλήρωση των φραγμάτων των Ασωμάτων και της Σφηκιάς. Η τεχνητή λίμνη Ασωμάτων[2,6 τ.χλμ] δημιουργήθηκε έπειτα από κατασκευή φράγματος στον ποταμό Αλιάκμονα, το 1985. Η τεχνητή λίμνη Σφηκιά [έκταση 4,3 τ.χλμ.] ήταν μέρος ενός πρότζεκτ που άρχισε στις 13/3/1985.
Μετά το 1995 ένα νέο σεισμικό επεισόδιο, γύρω στα 5 Ρίχτερ, εκδηλώνεται στην περιοχή και κάποιοι συνέδεσαν την δόνηση με την δημιουργία της νέας τεχνητής λίμνης του Ιλαρίωνος. Περιέργως το σεισμικό γεγονός δεν είχε μεγάλες καταστροφές όμως πολλά σπίτια υπέστησαν μη επισκευάσιμες ρωγμές αλλά γρήγορα το όλο θέμα υποβαθμίστηκε.
Η σεισμική δραστηριότητα του 1995 παρατηρήθηκε νοτιοδυτικά της Λίμνης Πολυφύτου. Ο αριθμός σεισμών αυξήθηκε μετά την λειτουργία του φράγματος Πολυφύτου [1974] και πριν από την εμφάνιση του καταστροφικού γεγονότος του Μαΐου. Με βάση την ιστορική σεισμικότητα το επεισόδιο του 1995 δεν ήταν «απροσδόκητο» γεγονός, αλλά πιθανόν να επιταχύνθηκε λόγω της πλήρωσης του φράγματος. Η κατασκευή των τεχνητών λιμνών δεν επηρέασε το μέγεθος του σεισμού, δεδομένου ότι κάτι τέτοιο εξαρτάται κυρίως από την τεκτονική της περιοχής και τα χαρακτηριστικά των ενεργών ρηγμάτων, αλλά μπορεί να αυξήσει τον ρυθμό σεισμικότητας.
Η υπολογιζόμενη αύξηση τόσο του αριθμού των σεισμών μπορεί να αποδοθεί στις κατακρημνίσεις και τις διακυμάνσεις της στάθμης του φράγματος λόγω της αύξησης της πίεσης. Ωστόσο, αυτοί οι παράγοντες δεν επηρέασαν το μέγεθος της εκδήλωσης της 13ης Μαΐου 1995. Ο σεισμός αυτός κατέδειξε σαφώς ότι ο ρυθμός σεισμικότητας δεν είναι από μόνη της ασφαλές κριτήριο αξιολόγησης του σεισμικού δυναμικού μιας περιοχής. Μόνο μια λεπτομερής ανάλυση συμβάλλει στην αξιόπιστη εκτίμηση του σεισμικού κινδύνου. Σεισμολογικές μελέτες θα είχαν σίγουρα αποκαλύψει τον πιθανό κίνδυνο των ενεργών τεκτονικών δομών που έσπασαν κατά το σεισμικό επεισόδιο της 13ης Μαΐου 1995.
Έχουν περάσει 23 χρόνια από την δραματική μέρα που έζησαν οι κάτοικοι της περιοχής. Μία έρευνα που δημοσιεύθηκε από τους γεωεπιστήμονες που είναι υπεύθυνοι για τη διεθνή «Βάση Δεδομένων Ανθρωπογενών Σεισμών» [HiQuake], έρχεται να ρίξει φως στα σεισμικά γεγονότα της Λίμνης Πολυφύτου.
Σύμφωνα με την έρευνα τους που δημοσιεύτηκε στο περιοδικό «Seismological Research Letters» της Σεισμολογικής Εταιρείας της Αμερικής, οι κυριότερες αιτίες πρόκλησης ανθρωπογενών σεισμών είναι οι εξορυκτικές δραστηριότητες [συχνά εξαιτίας της κατάρρευσης στοών], η δημιουργία μεγάλων υδατοφραγμάτων και οι συμβατικές μέθοδοι άντλησης πετρελαίου και αερίου. Άλλες αιτίες είναι οι δραστηριότητες γεωθερμικής ενέργειας, οι υπόγειες πυρηνικές εκρήξεις, ακόμη και η ανέγερση μεγάλων ουρανοξυστών που ασκούν μεγάλο βάρος στο υπέδαφος. Όχι αμελητέοι είναι οι σεισμοί εξαιτίας αντισυμβατικών μεθόδων άντλησης πετρελαίου και φυσικού αερίου με χρήση της τεχνικής της υδραυλικής ρωγμάτωσης [εισροή νερού με μεγάλη πίεση σε υπόγεια ρήγματα].
Οι περισσότεροι ανθρωπογενείς σεισμοί είναι μικροί της τάξης των 3-4 βαθμών, αλλά ορισμένοι είναι πολύ ισχυροί. Ο ισχυρότερος σεισμός που περιλαμβάνεται στη βάση δεδομένων, είναι 7,9 βαθμών, ο οποίος προκλήθηκε στην περιοχή Σιτσουάν της Κίνας το 2008 πιθανώς λόγω της δημιουργίας ενός μεγάλου φράγματος νερού σε απόσταση λίγων χιλιομέτρων από το επίκεντρο. Αλλά και ο πιο πρόσφατος καταστροφικός σεισμός στο Νεπάλ 7,8 βαθμών [το 2015] αποδόθηκε από ορισμένους επιστήμονες στην άντληση υπόγειων υδάτων.
Συχνά, προϋπάρχει τεκτονικό στρες προερχόμενο από φυσικές γεωλογικές δυνάμεις και η ανθρώπινη δραστηριότητα αποτελεί την τελευταία σταγόνα στο ποτήρι. Εξίσου συχνή όμως είναι η διαφωνία ειδικών και μη κατά πόσο ένας σεισμός οφείλεται [και] στους ανθρώπους. Οι υπεύθυνοι της HiQuake αναγνώρισαν πως είναι πολύ δύσκολο να υπάρχει σαφής απόδειξη ότι όντως ένας σεισμός οφείλεται στους ανθρώπους, αν και αυτό, όπως είπαν, δεν πρέπει να καθησυχάζει.
Στην χώρα μας, σύμφωνα με τη HiQuake, υπάρχουν και άλλοι σεισμοί που σχετίζονται με την ανθρώπινη δραστηριότητα, όλοι στο πλαίσιο της δημιουργίας φραγμάτων και αντίστοιχων τεχνητών λιμνών που συγκρατούν μεγάλους όγκους νερού: Του Μαραθώνα [5,7-1938],των Κρεμαστών Αιτωλοακαρνανίας- της Ευρυτανίας[6,2-1966],του Καστρακίου Αιτωλοακαρνανίας- Αχελώου [1969-4,6], Πουρναρίου Αρτας-Αράχθου [5,6-1981].
Η τελευταία μελέτη κρούει τον κώδωνα του κινδύνου για τους σεισμούς από ανθρωπογενείς μεγάλης κλίμακας επεμβάσεις στη φύση. Όλες δραστηριότητες του ανθρώπου επηρεάζουν τις δυνάμεις που δρουν στο φλοιό της Γης, συνεπώς δεν πρέπει να εκπλήσσει ότι η Γη αντιδρά σε αυτές τις αλλαγές. Η μελέτη επίσης αφορά την ασφάλεια των μεγάλων τεχνικών έργων στην σεισμογενή χώρα μας.
Γεωδίφης
Πηγές
1.Seismic hazard assessment in Polyphyto Dam area and its relation with the “unexpected” earthquake of 13 May 1995 -K. Pavlou, G. Kaviris, K. Chousianitis, G. Drakatos, V. Kouskouna, and K. Makropoulos
2.Βικιπαίδεια
3./diss.rm.ingv.it/
4.Σεισμοί της Ελλάδας-Β.Παπαζάχος
5.inducedearthquakes.org/
6.Global review of human-induced earthquakes-Gillian R.Foulgera,Miles P.Wilsona,Jon G.Gluyasa,Bruce R.Juliana, Richard J.Davies
RSS Feed
